Beelden van de Erepenning Cyriel Moeyaert

18.11.2015

Laudatio voor Cyriel Moeyaert

De trouw van de taalkundige

Geachte minister-president, geachte voorzitter, Beste Marnixvrienden, dames en heren en vooral beste Cyriel,

De Tsjechische historicus en dissident Milan Hübl, gestorven in 1989, schrijft  in een van zijn nagelaten teksten, en ik citeer:

“Om een volk te doen verdwijnen begint men met zijn geheugen af te nemen. Men vernietigt zijn boeken, zijn cultuur en zijn geschiedenis. Vervolgens schrijft iemand anders andere boeken, vanuit een andere cultuur en verzint een andere geschiedenis. Het volk vergeet dan langzaam wie het is en wie het was. En de wereld rondom hem vergeet nog sneller.”

Treffend hoe dit citaat van toepassing is op de situatie in Zuid –Vlaanderen en de Zuidelijke Nederlanden sinds hun annexatie bij Frankrijk. Treffend ook dat er toch  intellectuelen opstaan die zich levenslang verzetten om een volk en zijn taal te behoeden van de dreigende verdwijning. Onze laureaat van vandaag, Cyriel Moeyaert, is er één van.

Het moet gezegd dat de Marnixring dit jaar voor de uitreiking van zijn  erepenning bijzonder geïnspireerd is geweest. Het bekroont de inzet en het  levenswerk van een heel bijzondere man die, sinds bijna een eeuw, de doestellingen die aan de basis van deze onderscheiding liggen als geen ander belichaamt: onze Nederlandse taal en het volk der Nederlanden dienen.

Cyriel Moeyaert vierde dit jaar zijn 95^ste verjaardag. Hij is in 1920 in Sint-Andries bij Brugge geboren en groeide op in Langemark, in een kinderrijke boerenfamilie. Niet alleen een lang leven is de Moeyaerts in de genen  geschreven  – want zijn broers en zuster werden allemaal ouder dan 90 jaar – ook  de taal en het geschreven woord zijn bepalend:  Bart Moeyaert, de talentvolle jeugdschrijver, is een achterneef van Cyriel.

Wie zoals Cyriel Moeyaert 95 jaar lang deze wereld heeft kunnen aanschouwen vergaart een berg aan  unieke herinneringen. De jeugdherinneringen van Cyriel Moeyaert  gaan terug tot de heropbouw van de Westhoek na de totale verwoestingen van de eerste wereldoorlog. Naar zo iemand is met gretigheid te luisteren. Zeker als het gaat om een zo sprankelende geest en een uitzonderlijk geheugen die over Frans- Vlaanderen alles weet, alles gelezen en gezien heeft.

 ‘Soo spoeyt, soo loopt den tijdt van ’t eene  jaer in ’t ander,
En schaekelt in sijn loop veel eeuwen aen elkander’

Dit schreef de Duinkerkse dichter Michiel de Swaen, meer dan 300 jaar geleden in zijn gedicht Ghedachten op de  snelheyt van den tijd.

De tijd  gaat snel. Inderdaad. Cyriel Moeyaert leerde ik 45 jaar geleden kennen. Het was in het Frans-Vlaamse Steenvoorde. Ik was toen 16 jaar en leerde Nederlands op een vrije Cursus georganiseerd door het Komitee voor Frans-Vlaanderen. Cyriel bezocht vrijwillig al deze cursussen om de jonge Frans-Vlamingen een hart onder de riem te steken. Hij nodigde me uit om hem  in Ieper te bezoeken. Daar mocht ik naar hartenlust en tot uren in de nacht  zijn boeken, tijdschriften en uniek documentatiemateriaal over mijn geboortestreek raadplegen. Tijdens onze bijna wekelijkse ontmoetingen trachtte hij me met veel geduld en zonder complex Nederlands te doen spreken. Als u me vandaag in het Nederlands kan verstaan dames en heren is het ook dankzij deze man.

 “Hoe  ik mijn volk en mijn taal terugvond “

zo klonk de lyrische titel van een  prachtboekje van  de Zuid-Vlaamse voorman  Jean-Marie Gantois. Bij Cyriel Moeyaert klinkt mijn antwoord.

Hoe een West-Vlaams adolescent als Cyriel in de jaren dertig flamingant en heel Nederlander kon worden moet men zoeken in het klein seminarie van Roeselare. Daar  waar de  geest van Rodenbach nog bij leraars en studenten nazinderde. 

Vliegt de blauwvoet storm op zee. Er zijn nog maar weinig Vlamingen in leven die naar het klein seminarie van Roeselare kunnen refereren als kweekschool van hun Vlaamse en Nederlandse gezindheid. Cyriel is een van de laatste bevoorrechte getuigen van deze unieke  periode in de Vlaamse ontvoogding.

Zijn roeping als priester kwam door eigen keuze en inzichten, niet omdat het van thuis moest. Cyriel Moeyaert is een man van geloof. Maar dit belet hem niet open te staan voor andersdenkenden waartoe ik behoor. Zo is hij ook Vlaams of, beter gezegd, Nederlandsgezind geworden. En ook in dat engagement is hij standvastig en vastberaden. In het spoor van de zgn. petits vicaires als Hugo Verriest, Cyriel Verschaeve, Odiel Spruytte en nog anderen.

Een fynhoofd noemt men iemand als Cyriel Moeyaert in mijn geboortestreek. Een knappe student was hij  inderdaad en een studax is hij gebleven. Van de studie van het kerklatijn op het seminarie naar het ontcijferen van aloude teksten en manuscripten was voor hem maar een kleine stap.  De liefde voor de Nederlandse taal en voor de geschiedenis deed de rest.

Na zijn priesterwijding ging Cyriel aan de slag in het onderwijs. Als  leraar moet hij ongeveer alle vakken hebben gedoceerd. Maar zijn grote liefde ging naar onze moedertaal. Zo gaf Cyriel lessen Nederlands aan verschillende generaties jonge  West-Vlamingen. De naam van Cyriel Moeyaert duikt ook op tussen de eerste animators van ABN-kernen in West-Vlaanderen. Zijn pedagogische carrière werd bekroond met een benoeming als diocesaan inspecteur Nederlands, een taak die hij graag en plichtsbewust invulde.

Door verdere zelfstudie ontplooide Cyriel Moeyaert zich snel tot een  deskundige inzake Nederlandse taal. Ik weet nog dat Cyriel  druk correspondeerde met de redactie van de dikke van Dale om een nieuw woord te laten opnemen. Of om de Utrechtse heren streng te  wijzen op een of andere onnauwkeurigheid of vergetelheid. Deze deskundigheid inzake taal bracht hem er toe in  de jaren zestig  een heuse spraakkunst te schrijven. De  Beknopte ABN Spraakkunst kende, stel je voor, niet minder dan elf herdrukken. Ze werd door Cyriel samengesteld samen met zijn goede vriend, Prof. Dr. Piet Paardekoper, de beruchte en beroemde Nederlandse taalgrootmeester en verdediger van de Vlaamse zaak.

“Hoe cond ick u mijn broeders oyt vergeten
Daar wij toch zijn in eenen stronck gheplant.”

Deze beroemde verzen van Marnix van Sint Aldegonde indachtig /vond Cyriel Moeyaert, meer dan een halve eeuw  geleden, de weg naar de Nederlanden in Frankrijk. Het zou  zijn passie en zijn levenswerk worden. Zo is hij dé taalkundige, dé filoloog en dé schatbewaarder van mijn geboortestreek geworden.

Ik kan persoonlijk getuigen wat de onvermoeibare en belangeloze inzet van deze man is geweest. Oude  verloren gewaande documenten  in de archieven opzoeken en ontcijferen. Parels van oud-Nederlandse teksten van de ondergang redden en ontleden naar betekenis en taal. Foto’s en dia’s nemen van alle hoeken en kanten van mijn geboortesteek. Vele zaken die nu verdwenen zijn heeft Cyriel nog op foto kunnen vastleggen.  Schilderijen, voorwerpen, monumenten helpen herstellen en zo redden van de zekere ondergang. Oorspronkelijke Nederlandstalige  toponiemen opzoeken in oude bronnen en in eer herstellen op straat en op gebouwen. Honderden tochten organiseren om deze streek aan de Vlamingen te leren kennen, de vrije cursussen Nederlands bezoeken en ondersteunen, de Vlaamse militanten aldaar met raad en daad helpen, steunen,  financieren, verdedigen. Teksten vertalen, publicaties mogelijk maken, enz. De lijst is werkelijk te lang om op te noemen.

Cyriel Moeyaert bezit een van de meest gedocumenteerde bibliotheken en verzamelingen over de Zuidelijke Nederlanden maar haalt zijn wijsheid niet alleen uit de boeken.

In de traditie van  grote voorgangers als Guido Gezelle, Hoffman von Fallersleben, Leonard de Bo, Karel de Flou en Willem Pee verricht Cyriel al sinds meer dan zestig jaar veldwerk om de bedreigde Vlaamse taal in de Westhoek te noteren, te onderzoeken en er over te publiceren. Hij gaat hiervoor naar de mensen in Frans-Vlaanderen, spreekt met hen, luistert, noteert, legt vast. Zijn netwerk is door de jaren heen uitgegroeid tot  meer dan tweehonderd zegslieden doorheen de Westhoek.

Cyriel beaamt ongetwijfeld de Frans-Amerikaans literatuurwetenschapper en cultuurfilosoof George Steiner die schrijft:

“de dood van een taal, ook al wordt ze nog maar gefluisterd door een handjevol mensen op een perceel geteisterde aarde, is de dood van een wereld.”

Als wandelende filoloog heeft Cyriel Moeyaert  zo duizenden  woorden, uitdrukkingen en merkwaardigheden inzake de nog gesproken Vlaamse taal over de schreve verzameld. Parels van onze taal die in het hedendaags Nederlands niet meer in gebruik zijn maar die  van onschatbare waarde zijn voor de kennis van de evolutie van ons taalpatrimonium. Een ware taalschat door Cyriel Moeyaert op papier vastgelegd en zo van een zekere verdwijning gered. Deze woorden zijn sinds vele jaren in allerlei  publicaties verschenen. In 2005 werden ze in een heus woordenboek bijeengebracht onder de titel Woordenboek van het Frans-Vlaams. Het levenswerk van Cyriel Moeyaert dat sindsdien een tweede druk heeft gekend en ook een uitbreiding met honderden nieuwe woorden.

Dit woordenboek maakt het Vlaamsch van mijn voorouders voor altijd onsterfelijk. U moet zich dit boek beslist aanschaffen om sprekende woorden te ontdekken als  stouthalsen, ruschenbusschen, egetatsen,  butterschijten, minnenwuven en kokkemaeren . Voor de liefhebbers is dit boek, samen met nog andere boeken van en over Cyriel Moeyaert,  vandaag hier  te verkrijgen op onze boekenstand.

Laat ons het nog tenslotte hebben over de werkmethode van Cyriel Moeyaert. De kern van alle dingen is  een axioma dat zegt dat de Zuidelijke Nederlanden altijd en overal aanwezig zijn.

Stel nu de prachtige stad Mechelen waar wij vandaag te gast zijn. Cyriel  zou je  vertellen over de bijzondere historische figuur Lambert van Briaerde geboren in de Zuid-Vlaamse havenstad Duinkerke rond 1490 maar in Mechelen overleden in 1557.

Deze Zuid-Vlaamse ridder, stamhouder van een vooraanstaande  adellijke Vlaamse familie, bracht het tot voorzitter van de Grote Raad van Mechelen, het hoogste rechtscollege van de Nederlanden in de tijd van Keizer Karel.

Cyriel Moeyaert zou u dan verwijzen naar de mooie Sint Janskerk van deze stad waar u de epitaaf van Lambert van Briaerde nog kan bewonderen.

Hij zou verwijzen naar de  wapenschilden die verschillende heerlijkheden en plaatsen in Frans Vlaanderen vermelden.Eerst het wapen van de heerlijkheid Briaerde in Hondegem, bij Hazebroek, het  schild van Zuutpeene, vandaag de gemeente Zuidpene. Men leest er ook enkele aloude toponiemen als Quaetstraete, een oude heerlijkheid in het Kassel-ambacht. Een ander schild draagt de naam van De Coye wat een leengoed was in Hardevoorde, vandaag belachelijk verfranst tot Hardifort, aan de voet van de Kasselberg.

Cyriel zou je tenslotte aanraden met spoed de Sint Janskerk te bezoeken en je niet meer met rust laten tot het  bezoek is geschied! Zie hier misschien een tip voor u straks naar huis gaat.

Via talrijke publicaties heeft Cyriel bijgedragen tot de verdediging en de bekendmaking van de Zuidelijke Nederlanden. Ik denk onder meer aan zijn groot aandeel in de redactie van het boek De Zuidelijke Nederlanden, prachtig uitgegeven door Marnixring Lieven Gevaert in Antwerpen. Als gewezen voorzitter van het Komitee voor Frans-Vlaanderen heeft hij zich ook jaren lang  actief ingezet, samen met mensen als Luc Verbeke en André Demedts.

U zult begrijpen dames en heren dat ik vandaag bijzonder gelukkig ben met de erepenning van onze Marnixring voor mijn goede vriend Cyriel Moeyaert.

Beste Cyriel ,van harte feliciteer ik u met deze verdienstelijke erkenning van uw levenslange inzet voor de Nederlandse taal en cultuur en voor onze zaak van de Zuidelijke Nederlanden. Rust elders,‘Repos ailleurs’ klonk de leuze van Marnix.  Ik wens u nog vele jaren van noeste arbeid ten dienste van de Nederlandse gedachte.

Wido Bourel

Klik hier voor het verslag over de erepenning voor Cyriel Moeyaert in ’t Pallieterke van 22 oktober 2015.

20.10.2015

Op de praatstoel

02.10.2015

Een Fries reist door de Nederlanden in Frankrijk

175 jaar geleden, op 12 september 1840, werd de Friese taalkundige en dialectoloog Johan Winkler (1840-1916) geboren.

Zijn boek Oud Nederland, in 1888  in Den Haag uitgegeven, heeft in mijn bibliotheek een ereplaats gekregen.

In dit werk beschrijft Johan Winkler taal en volkeren van de oude, historische Nederlanden van Friesland  tot de Nederlanden in Frankrijk en in Duitsland.

Zeer wetenswaardig is het relaas van  zijn reis naar Frans-Vlaanderen in 1887.  Johan Winkler  maakt  een unieke samenvatting van de situatie van land, volk en taal op het eind van de 19^de eeuw. Toen kon men in Duinkerke, Sint-Winoksbergen, Hazebroek, Belle, Watten, allemaal steden die Johan Winkler bezocht, nog gezellig vertoeven zonder een woord Frans te spreken.

In de streek van Kales sprak men….

Iedereen heeft dezer dagen de mond vol van  de havenstad Calais, Kales in het Nederlands. Over de streek van Kales schrijft Johan Winkler het volgende:

‘Nog ten huidigen dagen (1887!) spreken de dorpelingen, de boeren en de arbeiders, die in Artesië langs de zeekust wonen, tussen Kales en Bonen (Calais en Boulogne sur mer) tot aan het rivierke de Canche en tot kaap Wittenes (Blanc nez zeggen de Fransen, Whiteness de Engelsen), hun Oud-Diets, hun Oud-Vlaams, hun oude landseigene goudspraak van het Nederlands. Een oud-Nederlander, een waar vaderlander en tevens een verdienstelijk geschied- en taalvorser, de heer G.P. Ross die  in deze streek woont, meldt ons enige nadere bijzonderheden van die hedendaagse Dietse volksspreektaal langs de kust van Artesië (…)

De streek van Kales nog Diets op ’t eind van de 19^de eeuw, aldus de getuigenis van een Fries taalgeleerde. Men zegge het voort aan onze Vlaamse en Nederlandse pers!

14.09.2015

Vluchtelingencrisis in… Calais?

Schrikt u van al die vluchtelingen in Calais?  Ik schrik al evenzeer van  het gebruik van de naam Calais in de Vlaamse en Nederlandse pers. Want Calais heet in het Nederlands … Kales. Altijd geweest.

Deze zeehaven, gelegen aan het nauw  van  … Kales dus, werd ooit gesticht door de broer van de Vlaamse graaf  Filips van de Elzas. In de tijd dat Kales trad  tot de Hanze van Londen (XIVe eeuw) sprak deze stad nog merendeels Nederlands. 

Als de Vlaamse en Nederlandse media de Nederlandstalige namen  van hun historische  steden niet meer gebruiken wie dan wel? 

Schrijf niet Lille maar Rijsel, Dunkerque maar Duinkerke, Sint-Omer maar Sint-Omaars, Boulogne-sur-mer maar, simpelweg, Bonen.  En dus ook niet Calais  maar Kales.

In afwachting dat de Franse onmacht in … Kales stopt kunnen de Vlaamse media  alvast dit eenvoudig probleem oplossen. Ook de Zuid-Vlamingen die Nederlands – en deze Nederlandstalige benamingen – leren zullen u dankbaar zijn.

21.08.2015

Dagklapper – juli

01.07.2015

Eerherstel voor Willem I

(Mijn antwoord op  een artikel van Luk Sermeus in ’t Pallieterke  van 27 05 2015)

Je moet geen royalist, en ook geen Groot- of heel Nederlander zijn om, samen met  vriend Staf De Lie te beamen dat Willem I eerherstel verdient.

Daartegenover moet Luk Sermeus Antwerpse oogkleppen dragen om Willem I  ongeveer alles te verwijten, tot het graven van het kanaal Gent-Terneuzen toe. Terwijl Frankrijk, nochtans de hoofdrolspeler in de strijd tegen het jonge Verenigd Koninkrijk der Nederlanden en het ontstaan van België, niet eens in zijn tekst wordt vernoemd.

En dan?

Dat de Europese adel Frans sprak, dat Willem I een Waalse adellijke dame als vriendin had, dat hij een universiteit én in Gent én in Luik oprichtte, en dan? 

In Europa trouwde de adel  met elkaar en sprak meerdere talen. Willem I was, voor iemand die jarenlang buiten het Nederlands taalgebied in ballingschap had geleefd, het Nederlands in de Zuidelijke Nederlanden nochtans gunstig gezind. Zijn geliefde was niet de slet die Sermeus schetst maar een dame uit de Zuidelijke Nederlanden (waartoe de Waalse provincies volwaardig  behoorden na de Franse bezetting) die de koning waardig en tot op zijn sterfbed met liefde verzorgde.

De Waalse Kerk

Als Frans-Vlaming wil ik  graag  nog iets kwijt over  de ‘Waalse Kerk’ waarbij  Willem I zich had aangesloten. Dhr. Sermeus weet blijkbaar de oorsprong van deWaalse Kerk niet te plaatsen. De ‘Walen’ hier bedoeld  waren in eerste instantie geen Walen uit het huidige Wallonië maar protestantse vluchtelingen  uit de streek rond Rijsel, Valencijn en Artesië. Vandaag  is dat Frans grondgebied maar toen behoorden deze streken volwaardig tot de Nederlanden.

Men weet dat veel  Calvinistische predikanten uit deze Romaanse gebieden het Nederlands machtig waren en in de twee talen spraken. Hun moedertaal was trouwens niet het Frans maar een van de Romaanse dialecten die  in (nu Franse) Henegouwen, Artesië en Picardië werd gesproken.  Frans was voor deze Romaanse streektalen wat het Nederlands was voor de Vlaamse en Brabantse dialecten van toen. Een schrijftaal dus. Maar de taalgrens passeerde toen nog  ten zuiden van de Leie. In gemeenten als Halewijn, Busbeke, Zuid-Wervik, Komen, Ronk e.a. was het Nederlands toen nog de moedertaal.

Tot de ‘Waalse kerk’ behoorden grote geuzennamen uit het zuiden die vochten voor de vrijheid van de Nederlanden. Loiseleur de Villiers, Taffin,  Lobelius, Clusius enz. waren bevoorrechte raadgevers, resp. persoonlijke artsen van Willem van Oranje. Ook  Marie van Riebeeck, geboren de la Quellerie , moeder van alle Afrikaners en  vrouw van  de stichter van Kaapstad, was een voornaam lid van de Waalse kerk. Van haar is geweten dat ze Nederlands sprak zoals haar vader en grootvader, bekende predikanten, afkomstig uit  het nu Frans-Vlaamse Armentiers en de Leievallei.

Men kon toen Frans of een andere Romaanse taal spreken en strijden voor de Nederlanden. Ook vandaag de dag komt men in Frans-Vlaanderen mensen tegen die trouw zijn aan de Nederlandse Gedachte. Door historische of politieke gebeurtenissen is  voor deze mensen de taal, spijtig genoeg, niet meer gans  het volk. En dan?

Deze tekst verscheen als lezersbrief in het Pallieterke van 03 juni 2015

01.06.2015

Das Grab eines jungen deutschen Leutnants

Wir schreiben Oktober 1914.  Kaaster, mein Dorf¹ und die ganze “Westecke ”erlebt bange Tage.  Auf den Hangen und am Fuβ vom Katsberg kaum vier Kilometer von Kaaster entfernt, ersteigen überall Rauchsäule.

Das Dauerdonnern der Kanonen erfüllt die Einwohner mit Todesangst.  Man hört Gewehrschüsse in der Nähe.  Es wird gekämpft bis im Viertel Thieushoek und das ist schon Hoheitsgebiet von Kaaster.

Einige Tagen nach der Schlacht vom Katsberg ist die Spannung in Kaaster , wenn überhaupt möglich, noch schârfer.  Menschen flüstern daβ ein Unbekannter im Dorf gemeldet ist. Er redete ein Mädchen auf der Straβe an.  Ob sie von einem gefallenen Soldat wüβte, der hier unlängs begraben wurde.  Das Mädchen hat dem Mann das Grab eines Unbekannten angewiesen.  Seine sterblichen Reste waren vorhin schnellstens von englischen Soldaten der 15. Lancers nach Kaaster gebracht worden.

Der Mann, der das Mädchen anredete (ein Deutscher) verschwand eben so schnell wie er gekommen war.  Es verlautete, daβ seine Gefährten zurückkommen würden.  Und da konnte man das Schlimmste erwarten

Ein deutscher Offizier ?

Der Bürgermeister von Kaaster schwieg, aber wuβte schon Bescheid.  Einige Tage vorher hatten die englischen Soldaten die Leiche eines deutschen Leutnants nach Kaaster gebracht.  Der Leichnam  wurde aufgebahrt im Altmännerheim.  Einwohner, die der Gestorbene begrüβen wollten, erinnerten sich einrn groβen hübschen jungen Mann mit braunem Haar.  Der Flurschütz muβte eine Kiste von wohl zwei Meter lang anfertigen.  Am 16. Oktober wurde er bestattet, irgendwo vorn am Eingang des Friedhofens.

Nach dem Aussagen des Mädchens befurchtete auch der Bürgermeister deutsche Spionnage.  Deswegen wurde entschlossen der Friedhof zu schliessen.  Während des ganzen Krieges war der Friedhof von Kaaster nur für Bestattungen zugänglich.  Zum Ärger der Familien, die nur am Sonntag, kaum einige Minuten Zeit gestattet wurden um ihre Lieben grüβen zu können. 

Was die Gemeindeverwaltung nicht erzählte : man hatte in aller Stille den Sarg des deutschen Offiziers ausgegraben und versetzt nach einer geheimen Stelle, ohne Kreuz oder sonstiges Merkmal hinter den Kalvarie.  Die Deutschen konnten hinkommen und suchen, sie würden ihn nicht finden.

Tödlich verwundet

Wofür brauchte man wohl das Geheimnis ?  Warum hatten englische Soldaten sich über diesen Deutscher erbarmt und ihn nach Kaaster übergebracht ?  Um dies zu begreifen, sollen wir zurück zu den Gefechten auf dem Katsberg.  Am 12. Oktober 1914 versuchten englische Soldaten vom “16th Lancers” den Katsberg von den deutschen Truppen des Groβherzoglich Hessisches Leib-Dragoner Regiment Nr 24 zu erobern.

Wo die Engländer den Berg eroberten, waren die Deutschen fort.  Sie fanden nur die zurückgebliebenen deutschen Verwundeten.  Einer der Verwundeten war im Laufe des Nachmittags mit schwerem Bauchschuβ während der Gefechten in dem Weiler  De Strooien Haan (“Der Strohhahn”) liegen geblieben.  Er trug die Abzeichen eines Leutnants und die Deutschen waren sehr um ihn besorgt.  Sie hatten ihn deswegen zur Abtei oben am Berg gebracht, wo sich ein improvisiertes Lazarett befand.  Der Abt hielt persönlich die Wache beim Verwundeten.  Aber es gab nichts mehr zu tun und der junge deutsche Offizier, eben keine zwanzig Jahre alt starb in der Nacht.

Kaaster war der erste Friedhof auβerhalb der Konfliktzone und von den Engländern besetztes Gebiet.  Deswegen wurde der Leichnam des jungen deutschen Offiziers hierher gebracht.

Von königlichem Blute

Erst später wurde es allmählich für jeden deutlich, wer dieser junge deutsche Offizier war.  Er hieβ Maximilian Friedrich Eduard Prinz von Hessen.

Prinz Max von Hessen war am 20. Oktober auf dem Schloβ Rumpenheim bei Offenbach geboren, als zweiter Sohn von Friedrich Wilhelm Prinz von Hessen und Margarethe, geb. von Preuβen

Die Mutter des gefallenen Leutnants war eine Schwester des deutschen Kaisers Wilhelm II und ein Enkelkind der britischen Köningin Victoria.  Es war also der Neffe des deutschen Kaisers der in einem anonymen Grab in Kaaster begraben wurde.

Verschiedene geheime Versuchen wurden gemacht um das Grab zu lokalisieren.  Vergebens. 1916 versuchte die Prinzenfamilie von Hessen mit Mithilfe der Gräfin vanden Steen de Jehay und die Direktorin der belgischen Schule zu Kaaster Auskünfte zu erlangen über die Stelle, wo Prinz Max begraben wurde.  Dies geschah ohne Mitwissen des französischen Geheimdienstes, der die Beteiligten prompt verklagte.

Es blieb bei diesen Versuchen bis nach dem Krieg.  Nach 1918 empfing das Grab von Prinz Max von Hessen ein einfaches weiβes Kreuz, mit einer Anzeige auf französisch.  Auf einem seltenen Bild sehe ich

LTA  /  Prince Max de Hesse / 6RTG Dragons ALLD (Allemand) / 1914

Es würde noch bis November 1926 andauern bevor sein Bruder Prinz Wolfgang von Hessen (1806-1989) nach Kaaster kam um die sterblichen Reste seines Bruders Max zu identifizieren und sie nach Deutschland hinüberzubringen.  In der örtlichen Presse erschien ein Bild eines würdigen Prinz Wolfgang der hinter einem offenen Leichenwagen geht.

Die Kiste mit den sterblichen Reste von Prinz Max von Hessen verlieβ für immer Kaaster, bedeckt durch die Wappen der Prinzenfamilie von Hessen.

(vertaling J.  Slembrouck)

Voor  de Nederlandse versie van deze tekst klik hier

¹Dorf in Französisch Flandern. ‘Caester” alte mittelalterische Rechtschreibung, bis dato in Frankreich ungeältert geblieben.

17.02.2015

De verrijzenis van de moedergodin

We schrijven 1647, in het Zeeuws-Vlaamse Domburg aan de Noordzeekust. Iemand die anoniem bleef, beschrijft in een brief gedateerd van 14 januari 1647, de ontdekking  van zijn leven als “de fundamenten van een kleyn huysken, groot een roede of wat meer in ’t vierkant.”

Hoe deze stenen plots tevoorschijn kwamen, blijkt op zich al een vreemd verhaal. Er was zelfs geen schop aan te pas gekomen. De  uitzonderlijk zware storm had zo veel zand doen wegwaaien dat de fundamenten van het kleyn huysken, versta van een authentieke Gallo-Romeinse tempel, in één nacht door de natuurkrachten waren blootgelegd.

Een document uit die tijd bevestigt: “Omtrent veertien dagen gheleden hebben sich aen de zee op ’t strant verthoont eenighe groote steenen van witte arduyn”. De verweerde stenen vertoonden de beeltenis van een vrouwelijke godheid alsook van ingebeitelde dankgebeden.

Drie dagen later, na weer een hevige storm, doken op het strand van Domburg plots houten doodskisten op, gemaakt van zeer dikke planken en samengehouden met  houten pennen. De ontdekte skeletten lagen allemaal met het hoofd naar het westen gericht. Ze droegen elegante kettingen, versierd met munten. Afgaand op hun attributen bleken twee skeletten bleken belangrijker te zijn: de ene droeg een drinkbeker, de andere een dolk.

Nehalianna

De vondsten in het Zeeuwse Domburg veroorzaakten in hun tijd groot ophef in de Nederlanden en in Europa. De blootgelegde votiefstenen bleken vervaardigd uit materialen afkomstig  van groeven uit het zuiden van Gallia Belgica. Op zowat 700 km van Domburg!

De gebeeldhouwde vrouwenfiguur staat voor de moedergodin Nehalianna, ook bekend van andere vondsten uit de Gallo-Romeinse periode o.m. in Tongeren en Keulen. Hoewel meestal  gerekend tot de Keltische godheden is tot op heden niet duidelijk of het hier gaat om een Keltische dan wel een Germaanse, of zelfs om een godin van een nog oudere inheemse cultus.

Meestal is Nehalianna zittend afgebeeld.  Maar op het gevonden altaar van Domburg staat Nehalianna rechtop naast een vaartuig. Ze houdt een fruitmand vast en is vergezeld van een hond. Het fruit als symbool van vruchtbaarheid en de hond als zinnebeeld van trouw en als bewaker van de onderwereld. Nehalianna moet dus worden gezien als een godin van de vruchtbaarheid.

De andere bloot gespoelde stenen vormen de resten van een tempel  waarin Nehalianna werd vereerd. De ligging van deze tempel aan de monding van de Schelde geeft aan de moedergodin nog een andere functie, nl. als behoedster van reizigers en handelaren varend op de Oosterschelde. In 1647 bevond deze heidense tempel  zich nog aan het strand van Domburg. Vandaag is deze plaats verdwenen onder het water van de Oosterschelde.

Een uniek archeologisch veld

Enkele decennia later, in 1715 werden bij extreem laag tij opnieuw funderingen van gebouwen blootgelegd op het strand van Domburg. Tussen die gebouwen bevond zich ook weer een tempel geplaveid met vierkante en ronde stenen ter ere van een (onthoofd) standbeeld dat Victoria, de overwinning, moet voorstellen.

In 1749 en 1817 doken opnieuw een twintigtal  doodskisten op met menselijke geraamten die allemaal de zelfde ronde mantelspelden droegen. Een halve eeuw later, in 1866  kwamen de omtrek van huizen en van een begraafplaats in de vorm van een ster te voorschijn. Nog niet genoeg: in 1970 vond een visser, in de omgeving van het Zeeuwse Colijnplaat, stukken van een ander Nehalianna-altaar in zijn netten.

Bij wijze van voorlopige conclusie kunnen wij deze vondsten in Domburg en omgeving in drie of vier periodes delen. De cultus rond een moedergodin beschermster van de reizigers, verwant met de matronen en de triaden van het Indo Europees pantheon; hun handhaving/recuperatie in de Gallo-Romeinse periode; het verder gebruiken van deze gewijde omgeving tot in de 9^de eeuw in de tijd van de invallen van de Vikingen.

Enkele bronnen bevestigen dit tijdschema:

• Het leven van Sint Willibrord (rond 690): tijdens zijn bekeringswerk op het toenmalige eiland Walcheren, waar Domburg lag en ligt, wordt melding gemaakt van de aanwezigheid van ‘afgodsbeelden’ die Willibrord aan diggelen zou hebben geslagen.
• Ook de annalen van plaatselijke monniken melden o.m. in 873 het aan wal komen van Vikingen op Walcheren. Voor het begraven van hun tijdens de strijd gevallen makkers was alleen een heidense plaats goed genoeg.

08.01.2015