Francomanie

Als Frans-Vlaming observeer ik al jaren, en met gemengde gevoelens, bepaalde uitingen van francomanie bij Vlamingen en Nederlanders.

De Ronde van Frankrijk biedt ons elk jaar op de VRT drie weken lang Vive la France vermomd in Vive le Vélo. Je hebt ook het VRT programma ‘La vie en rose’. Leuke dingen voor de francofiele medemens: Frankrijk en zijn veel natuur, zijn veel zon, zijn weinig verkeer(?). Maar vaak ook geen bakker, geen slager, geen ziekenhuis te bespeuren in een straal van vijftig km en in sommige regio’s meer dan 30 % werkeloosheid op het platteland. Daar moet je een afspraak met de oogarts minstens een half jaar op voorhand maken.

Leven als god in Frankrijk en “zonder stress” noemt men dat in Vlaanderen. Hoewel ik god aldaar nooit tegenkwam. Moet je ze zien, die stressloze Fransen, ’s ochtends in de Parijse metro.

Zo rooskleurig is het resultaat van eeuwenlang centralisme en jacobinisme beslist niet, beste Annemie Struyf.

Francomaan van beroep

Kampioen van de francomanie is de – overigens sympathieke – spraakwaterval Bart Van Loo (°1973), Kempenaar van geboorte en francomaan van beroep. Deze man, bekend om zijn Frankrijk-trilogie, wordt regelmatig in allerlei tv-shows in Vlaanderen en Nederland opgevoerd als Frankrijk-kenner van dienst. Op zijn webstek zegt Bart ‘de Franse cultuur telkens weer langs andere sluipwegen te benaderen’.

Die ‘andere sluipwegen’ voel ik niet altijd even goed aan: de geschiedenis van Frankrijk via het Franse chanson, de Franse keuken, de French cancan, of The French Connection en andere vormen van “going French”… Misschien, heel misschien helpt het als we samen met France Gall en Bart in koor zingen:

Qui a eu cette i-dée folle/ Un jour d’in-venter l’é-cole/ C’est ce sa-cré Char-le-ma-gne/ sa-cré Char-le-ma-gne

Van Karel de Grote tot Napoleon dan. Met zijn Napoleon. De schaduw van de revolutie* heeft Bart van Loo gelukkig ook een ernstig boek geschreven.

Bart gaat ‘op zoek naar de mens Napoleon achter de mythe’. Ik kan hem beter volgen als hij de invloed van Napoleon ‘even onloochenbaar als ambivalent’ noemt. En ook: ‘Oorlogscrimineel en dictator enerzijds, stimulator van de schone kunsten en vader van de moderne wetgeving anderzijds.’

In zijn inleiding verwijst hij naar zijn (Barts) jeugdjaren en zijn genealogische opzoekingen in de archieven van Heist op den Berg. De geboorteakte van zijn voorvader, Jozef Van Loo werd toen in het Frans opgesteld, de taal van de Franse bezetter in het toenmalige Département des Deux-Nèthes, zeg maar de tegenwoordige provincie Antwerpen. Een andere voorvader langs moederskant was als zo velen gedeserteerd na zeventien maanden verplichte dienst in het keizerlijke leger. Het belet Bart niet enkele bladzijden later over de geboorte van zijn dochter het volgende te schijven: ‘Ze kwam ter wereld in Tourcoing en zorgde ervoor dat onze familie 213 jaar na Jozef Van Loo gezegend is met een Franse geboorteakte’.

De Kempenaar Jozef Van Loo en de betovergrootvader, soldaat van Napoleon en deserteur uit het keizerlijke leger, draaien zich in hun graf om. Francomanie maakt blind, inderdaad.

Mia en mijn ontredderd vaderland

In haar jongste boek Ontredderde Republiek* gaat Mia Doornaert op ‘zoektocht naar de ziel van Frankrijk’.

Ik citeer graag uit haar inleiding omdat het een mooie staal biedt van wat de francomanie ons telkens voorhoudt. Zie hier een niet-exhaustieve keuze :

• Het verhaal van Frankrijk, na China de oudste staatsvorm ter wereld, is uitzonderlijk lang en glorieus. En in welk eeuw begint die Franse staatsvorm dan, beste Mia?
• Frankrijk was ooit het rijkste, volkrijkste en machtigste land van Europa, maatgevend voor cultuur en wetenschap. Juister zou zijn: Frankrijk was ooit volgens de Fransen enz. Maar afgezien daarvan: tja, en wat koop je hiermee in de 21ste eeuw?
• Tijdens zijn sprankelende achttiende eeuw was zijn taal die van de vorstenhoven, de aristocratie, de verlichte elite, van de “wereld”. En wat met het volk van toen? Een kwart van het Franse volk kon destijds geen Frans spreken en evenveel konden het amper begrijpen.
• De bloedige Franse revolutie stak dan weer “een vuur op een bergtop aan dat over heel de wereld zou gaan schijnen“. Een berg van afgehaakte hoofden en een vuur van vernielingen om IS jaloers te maken, inderdaad.
• Tijdens de Belle Epoque gold dat “iedereen twee vaderlanden heeft, het zijne en Frankrijk”. Ook dat de Bretoenen, de Elzassers, de Vlamingen en de Occitaniërs en de Corsicanen dachten in de Belle Epoque twee vaderlanden te hebben: het hunne, zeker weten, en Frankrijk?…
• Mia citeert ook de filosoof Yves Roucaute: “De Fransen hebben minder angst voor crisis dan voor middelmatigheid“. En omgekeerd.
• Op wereldvlak is Frankrijk het niet gewend een “gewoon” land te zijn. Tja, en dan?

Ik mis nog in de lijst: Frankrijk, mooiste land ter wereld. Daar heeft Koen Follet, presentator van Radio 1, aan gedacht als hij Mia Doornaert beschrijft als “Een francofiel die met grote eruditie en encyclopedische kennis over het mooiste land van de wereld spreekt“.

Typisch voor francomanen is dat ze vaak helemaal voorbijgaan aan de interne, Franse kritiek op de Franse geschiedenis. Wie herinnert zich nog de beroemde Franse historicus Hippolyte Taine (1828-1893), die het tot hoogleraar in Oxford bracht. Echt geen man met oogkleppen en nog minder een reactionair. Hij beschreef de Franse Revolutie uitvoerig en vatte ze kernachtig samen als een dramatische ontwikkeling van anarchie naar dictatuur, voorbijgaand aan de democratie.*

^*Bart van Loo, Napoleon. De schaduw van de revolutie, Uitgeverij De Bezige Bij, Antwerpen/ Amsterdam. 2014.
^*Mia Doornaert, Ontredderde Republiek. Zoektocht naar de ziel van Frankrijk, Uitgeverij Polis, Kalmthout, 2017.
^*Hyppolite Taine, Les origines de la France contemporaine, zes delen, Hachette, Paris, 1875-1893. De jongste, digitale editie dateert uit 2006 en werd gerealiseerd in Québec.

08.05.2017