“Flandre” de Wido Bourel: Des questions qui suscitent la curiosité

Lees dit artikel ook op Les Plats-Pays: https://www.les-plats-pays.com/article/flandre-de-wido-bourel-des-questions-qui-suscitent-la-curiosite

Wido Bourel s’intéresse à la Flandre et à la Flandre française en particulier. Il a déjà publié de nombreux articles et quelques ouvrages sur le sujet. Il récidive avec le livre Flandre: Des questions qui dérangent.

Élargissant la collection «Des questions qui dérangent», publiée chez le Breton Yoran Embranner, Wido Bourel nous délivre son point de vue sur une trentaine de sujets à débats ayant cours en Flandre française. Il s’agit davantage d’un avant-propos, d’une introduction, qui a pour objectif de susciter la curiosité autour des thématiques abordées. Celles-ci sont très diverses, et souvent racoleuses, allant de la politique à la symbolique en Flandre à des sujets de société, en passant par des questions de linguistique et des considérations géographiques. Une bonne partie des questions soulevées trouvent trop aisément leur réponse alors que d’autres, bien plus pertinentes, ne sont qu’injustement survolées. Cet ouvrage s’adresse donc aux curieux de Flandre et d’ailleurs, avides de pistes de réflexion pour parfaire leur compréhension l’esprit de la Flandre actuelle de part et d’autre de la «Schreve¹».

Qui pose les questions?

Wido Bourel a l’habitude des questions entourant notre Flandre. Il l’a déjà montré par le passé, ne serait-ce qu’en choisissant de poursuivre ses études à Anvers et Groningen, par fidélité à sa patrie et par attrait pour la langue néerlandaise. Plus récemment, il a publié l’ouvrage bilingue (français et néerlandais) Olla Vogala, revenant en 200 pages sur l’histoire du flamand, entre divers articles notamment parus sur les plats pays, dont un plaidoyer sur l’enseignement du néerlandais standard en France et un texte d’opinion alertant sur les conséquences de la reconnaissance du west-flamand en tant que langue régionale.

Wido Bourel sait donc de quoi il parle, notamment en ce qui concerne les questions de linguistique. C’est aussi un passionné d’Histoire, qui tient en basse estime le travail de l’ANVT², dont il se fait procureur de manière frontale dans le chapitre consacré à l’usage et l’enseignement du flamand ou du néerlandais en Flandre française, même si son opinion aussi est lisible en filigrane tout au long du livre. Cela permet au moins à Wido Bourel d’être franc et d’exposer un à un ses arguments, quand il ne répond pas directement à ceux de l’ANVT et ses supporteurs.

De quelles questions parle-t-on?

Le livre présente un large panel de questions, auxquelles l’auteur répond de façon plus ou moins personnelle. Il déroule ses questions dans un ordre thématique, commençant par la géographie. Les questions sont alors orientées de manière à laisser l’auteur présenter sa définition de la Flandre française, entre la Lys et l’Aa, se limitant en fait au Westhoek français. Les réponses aux questions historiques ne donnent pas de sensation de satiété, puisqu’on a l’impression que l’auteur s’efforce de contenir son propos dans une langue la plus synthétique et la plus pédagogique possible. Cela force à contrer sa faim par une lecture complémentaire. Bien qu’il y ait un risque de perdre en rigueur en survolant ainsi les sujets³, c’est en cela que le livre est une parfaite introduction aux problématiques qui traversent la Flandre française: il nous oblige à compléter sa lecture par d’autres, à aller de l’avant. Il est une belle porte d’entrée vers les questions relatives à la Flandre, et donne envie de creuser les sujets.

le livre est une parfaite introduction aux problématiques qui traversent la Flandre française: il nous oblige à compléter sa lecture par d’autres, à aller de l’avant

Les chapitres portant sur l’identité et la langue sont bien plus personnels pour Wido Bourel, eut égard au fait qu’il s’agit de ses sujets de prédilection. Le Caëstrois n’a pas hésité à (re)prendre les armes contre le controversé film Bienvenue chez les Ch’tis, au point où on se sentirait presque coupable de ressentir de la sympathie pour les Français (du Nord ou d’ailleurs) qui apprécient le film au premier degré. Les réponses qu’il apporte aux questions identitaires visent davantage à guider et inciter à la réflexion, par rapport aux 350 ans qui séparent la Flandre devenue française de la Flandre devenue belge.

La Flandre est-elle toujours une, bien qu’elle soit politiquement triple? La Flandre française est-elle devenue trop différente de la Flandre belge? Autant de questions qui trouvent des éléments de réponse dans ces quelques pages. Les pages consacrées aux questions identitaires sont indéniablement les plus profondes du livre, et elles auraient amplement mérité d’être allongées. Elles parleront particulièrement aux Flamands de France qui, comme moi, tentent de faire sens de l’héritage germanique légué par leurs parents et leurs ascendants avant eux, dans un monde devenu roman.

Enfin, les questions de société et de politique, et tout particulièrement les toutes dernières questions du livre, sont l’occasion pour Wido Bourel d’affirmer ses positions politiques concernant la Flandre française, mais aussi et surtout à propos de la Flandre belge. Il y aborde les questions de l’indépendance et de l’unité de la Flandre et de sa nation (ou ses nations, si l’on considère que la Flandre française est devenue trop française).

Qui ces questions dérangent-elles?

Tout au long du livre, Wido Bourel s’est montré provocateur, voire railleur (surtout quand il écrit à propos du film Bienvenue chez les Ch’tis). Ces railleries ont pour cible non pas la classe politique française, ni même des personnes identifiables, mais l’esprit français centralisateur lui-même. Tout le livre n’est qu’un serment politique en faveur d’une Flandre injustement assimilée, tout comme ont pu l’être (et le sont toujours) d’autres régions réputées françaises (Corse, Bretagne, Savoie, Alsace… qui ont par ailleurs toutes eu droit à leur entrée dans la collection «Des questions qui dérangent»), et il ne faut pas attendre de lire les dernières pages, les plus politisées, pour s’en rendre compte.

Wido Bourel, Flandre des questions qui dérangent, Yoran Embanner éditeur, 2022.

Notes:
¹Du nom donné à la frontière franco-belge le long du Westhoek.
²Akademie voor Nuuze Vlaemsche Taele ou Institut de la langue régionale flamande en français. L’ANVT promeut entre autres l’apprentissage du dialecte plutôt que du néerlandais standard en Flandre française.
³Perte en rigueur notamment considérant le peu de sources bibliographiques pour appuyer le propos sur l’abbé J.-M. Gantois lorsque Wido Bourel revient sur la parution en 2022 de L’abbé Gantois. L’histoire par Éric Vanneufville.

23.11.2022

Interview met Luc Pauwels over mijn nieuwste boek

Lees dit artikel ook op Doorbraak: https://doorbraak.be/moeilijke-vragen-over-vlaanderen-in-frankrijk/

Van de Frans-Vlaamse auteur Wido Bourel verscheen zopas een prachtig boek met originele antwoorden op ‘veel voorkomende vragen’ over Vlaamse geografie en geschiedenis, taal en identiteit, symbolen, samenleving en politiek: Flandre, des questions qui dérangent. Het geheel is prachtig en overvloedig geïllustreerd in vier kleuren.

Bestrijding van mythes 
Een afgezaagde vraag, maar hier wel aangebracht: waarom dit boek?

‘De Bretoense uitgever Yoran Embanner vroeg me dit boek te schrijven als een deel in een bestaande serie. In die reeks verschenen al boeken over Bretagne, Elzas, Corsica en dit jaar dus over Savoie en Vlaanderen. Het was een gelegenheid om enkele hardnekkige mythes te bestrijden.’

Hardnekkige mythes… Aan welke mythes denk je?

‘Ik geef er drie:

• Was de Franse aanhechting van Frans-Vlaanderen een vrolijke terugkeer naar ‘la mère patrie’ of het resultaat van brutale oorlogen en volstrekt tegen de zin van de bevolking?
• Is de Vlaamse vlag met drie kleuren de enige juiste Vlaamse vlag en heeft de geel-zwarte een ‘fascistische’ oorsprong?
• En nog een hardnekkige mythe: wat zou er ‘Spaans’ zijn aan Vlaanderen?’

Grenzen
Waar begint en eindigt Frans-Vlaanderen? Waar beginnen en eindigen de Franse Nederlanden?

‘Alle namen op basis van Vlaanderen verwijzen naar het gedeelte van het oude graafschap Vlaanderen dat door Frankrijk is afgenomen (geel op de kaart van bladzijde 13 in het boek). Frans-Vlaanderen, Vlaanderen in Frankrijk, Zuid-Vlaanderen zijn zulke namen.’

‘Een breder referentiekader refereert naar de Zeventien Provincies: de Franse Nederlanden, de Zuidelijkste Nederlanden. Het omvat, naast Vlaanderen in Frankrijk, ook Artesië, alsook gebieden tot aan de rivier de Somme.’

Jakobijnse naamwijzigingen
Bij de territoriale hervorming van 2015 werden Nord-Pas-de-Calais en Picardië samengevoegd tot de regio ‘Hauts-de-France’. Wat een absurde naam voor de laagstgelegen regio van Frankrijk. Men had die eerder verwacht in de Franse Alpen…

‘De naam Hauts-de-France is wellicht ontleend aan de naam voor een nudistenkamp aan de zogenaamde Opalekust… Blijkbaar zijn ze in Frankrijk Jacques Brel al lang vergeten, die zong ‘Le plat pays qui est le mien’. Die term, Hauts-de-France, is de zoveelste manipulatie in het land van de jakobijnen om ons onze historische namen te ontnemen. Het reliëf is evenmin van aard om als haut te worden omschreven: de Kasselberg is met z’n 176 meter het hoogste punt. We zijn historisch een deel van de Lage Landen en niet van la France.’

Waarom niet Vlaanderen-Picardië of iets dergelijks?

‘Parijs is bang dat de historische benamingen in het noorden en oosten te veel doen denken aan de historische verbondenheid met gebieden over de staatsgrenzen heen. Hoe minder herinneringen aan Vlaanderen en de Nederlanden, hoe beter. Dit geldt ook voor de Grand Est die de namen Elzas en Lotharingen doet verdwijnen. Volgens de peilingen wou 36% van onze mensen helemaal geen naamwijziging, 11% wou de historische benamingen terug tot leven brengen: Vlaanderen-Artesië-Picardië. Samen kon je dat ook Néerlandie noemen.’

Bienvenue chez les Ch’tis
Vanwaar komt die benaming ‘les Ch’tis’?

‘Het is een afkorting van de spotnaam chtimi. Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd het als spotnaam gebruikt door soldaten uit andere streken van Frankrijk om hun makkers uit het Noorden aan te duiden die onder elkaar Picardisch spraken. Het Picardisch is een Romaanse taal die eigenlijk ouder is dat het Frans. Chti is een afkorting van ch’est ti en mi van ch’est mi. “Jij bent het” en “ik ben het” dus.’

Repressie
Wat was de betekenis van Jean-Marie Gantois voor de heropleving van het Vlaams bewustzijn in Frans-Vlaanderen? 

‘Zijn betekenis is dubbel: ongetwijfeld is hij de meest invloedrijke leider van de Vlaamse Beweging in Frankrijk. Gantois heeft deze beweging uit de grijze, klerikale en folkloristische hoek gehaald om er een metapolitieke beweging van te maken waarin de Nederlandse gedachte centraal staat. Mede door zijn rake kritiek op de Franse Revolutie en het jakobinisme is hij een boeiende figuur van de Conservatieve Revolutie in de Lage Landen.’

Het lukte de Franse staat niet Jean-Marie Gantois ter dood te veroordelen. Wel om de Vlaamse Beweging met hem te culpabiliseren en het engagement van de volgende generaties in een slecht daglicht te stellen.

‘Anderzijds werd hij na Wereldoorlog II dé zondebok. De repressie was in Frankrijk een ideaal moment voor de jakobijnen om mensen te doen zwijgen, liefst definitief. Het lukte de Franse staat niet Jean-Marie Gantois ter dood te veroordelen. Wel om de Vlaamse Beweging met hem te culpabiliseren en het engagement van de volgende generaties in een slecht daglicht te stellen.‘

Streektaal of standaardtaal
Hoe komt het dat de Frans-Vlamingen die hun eigen identiteit erkend willen zien, teruggrijpen naar een vage variante van het West-Vlaams en niet naar het Nederlands dat toch ruimte genoeg laat voor plaatselijke dialecten? 

‘Mensen willen de taal leren die ze thuis van hun ouders en grootouders hoorden. Het spreken en aanleren van het dialect is dus meer een sentimentele zaak. Sinds de 18de eeuw is het Nederlands geen referentiekader meer. Er ging in die tijd maar een kleine minderheid naar school. Het Nederlands werd alleen nog onderwezen in een handvol katholieke scholen. De streektaal overleefde dus in de orale traditie, zonder band met de standaardtaal. Het West-Vlaams is nu als regionale taal erkend, maar niet het Nederlands want er zijn krachten die dat tegenhouden.’

Hoe bedoel je, welke krachten?

‘Het is een beproefde methode van de Franse jakobijnen die je ongeveer in alle politieke formaties vindt, om de dialecten te ondersteunen, precies om de banden met de talen van andere landen te onderdrukken of te verbieden. Een schoolvoorbeeld is de Elzas waar deze methode eerst is toegepast. Het Duits werd verboden en de overheid ging het Elzassische dialect bewust als taal promoten. Pas na meer dan een halve eeuw strijd is men in de Elzas het Duits gaan erkennen als een van de regionale talen naast het Elzassisch.’

Sociaal en economisch gewicht
Wat is het sociale gewicht van Frans-Vlaanderen vergeleken met andere regio’s in Frankrijk?

‘Ik beschik over cijfers over Frans-Vlaanderen en Artesië (Nord-Pas-de-Calais), samen 4 miljoen inwoners. Het Noorderdepartement is het dichtst bevolkt van heel Frankrijk. De werkeloosheidsgraad is er hoog, rond 10%. Het armoedepercentage is er een van de hoogste van Frankrijk: 20% van de bevolking in Frans-Vlaanderen en zelfs 25% in Artesië.’

En hoe vertaalt zich dat economisch?

‘Traditioneel was de economie van de regio gebaseerd op drie pijlers: kool, staal en textiel. De koolmijnen zijn verdwenen, de staalsector is al decennia in een terugval. En de erfgenamen van de textielbaronnen hebben plaatsgemaakt voor nieuwe distributiekanalen.’

Nord-Pas-de-Calais bezet de eerste plaats in Frankrijk in de sector van de metallurgie

‘Nord-Pas-de-Calais bezet de eerste plaats in Frankrijk in de sector van de metallurgie (nog steeds dus) en het transport per spoor. De chemiesector staat op de tweede plaats (Duinkerke). Transport, logistiek (derde plaats) en distributie (tweede plaats) zijn er van strategisch belang: de regio is voor Frankrijk de poort naar Groot-Brittannië en de Benelux. In de vroegere mijnstreek heeft Frankrijk geprobeerd met vallen en opstaan nieuwe grote bedrijven in de automobielsector te installeren. Die sector is zeer kwetsbaar, maar staat er op de tweede rang in Frankrijk.’

‘Van eigen bodem is de reconversie van de textielsector die als eerste de nieuwe kanalen van de verkoop op afstand heeft ontdekt. Denk aan de grote spelers als La Redoute, Trois Suisses, Blanche Porte, Damart. Maar hun aanpassingsvermogen in het internettijdperk is niet altijd een succes. Meest succesvol van allemaal is de distributie, met het imperium van de familie Mulliez, stichter van Phildar: dat is de groep Auchan, Decathlon, Leroy-Merlin, enzovoorts.’

Verdeel en heers
Werken de Frans-Vlamingen samen met de Bretoenen, de Basken, de Elzassers, de Corsicanen en andere regio’s die naar meer autonomie streven?

‘Dit is een moeilijke vraag. De politiek van Parijs inzake meer autonomie is een politiek van verdeel en heers. Toegevingen voor Corsica betekenen niet dat men dezelfde toegevingen doet in een andere steek. Je kan geografisch een entiteit als Frans-Vlaanderen niet vergelijken met Bretagne of Occitanië. Frans-Vlaanderen vertegenwoordigt geen meerderheid binnen de Hauts-de-France.’

De Elzassers helpen de Frans-Vlamingen in de strijd voor de erkenning van het Nederlands naast het West-Vlaams

‘De Westhoek, waar zich de problematiek rond de taal afspeelt, is ook maar een minderheid binnen het ‘Département du Nord’. Er zijn natuurlijk vormen van samenwerking met andere regio’s, als het zinvol is. Een voorbeeld is precies de taalproblematiek West-Vlaams versus Nederlands. De Elzassers helpen de Frans-Vlamingen in de strijd voor de erkenning van het Nederlands naast het West-Vlaams en er bestaat sinds enkele jaren een samenwerkingsverband tussen de Germaanse talen in Frankrijk.’

Wanneer verschijnt je boek in het Nederlands?

‘Dit boek is voor een Frans-Vlaams publiek geschreven. De Franse versie is vanaf 19 mei beschikbaar in de boekhandel. Ik ben ook bezig aan een nieuw boek over Frans-Vlaanderen, en wel in het Nederlands. Daarover binnenkort meer. Dat moet eind volgend jaar verschijnen.’

03.06.2022