Elzassers vechten voor hun identiteit

Wordt Elzas autonoom als Macron presidentsverkiezingen wint?

Lees dit artikel ook op Doorbraak: https://doorbraak.be/elzassers-vechten-voor-hun-identiteit/

In 2015 koos Frankrijk voor het invoeren van superregio’s, zonder raadpleging van de bevolking. Er werden departementen samengevoegd die historisch met elkaar geen banden hadden. Andere werden dan weer uit elkaar gehaald, al behoorden ze tot dezelfde regio. Het geheel werd bekroond met fantasieloze namen als Hauts-de-France voor de Franse Nederlanden. Het grootste protest tegen deze beslissingen kwam uit de Elzas die plots verdween in een superregio Grand Est, samen met Lotharingen, de Ardennen en de Champagnestreek.

De Elzassers organiseerden onlangs een referendum met als doel de uittreding uit de regio Grand Est te forceren. Ze willen ook de kandidaten voor de Franse presidentsverkiezingen confronteren met de resultaten van deze raadpleging.

Speelbal tussen Frankrijk en Duitsland

Elzassers komen niet gemakkelijk op de barricaden. Dat komt door het woelig verleden van de regio, die eeuwenlang de speelbal was tussen Duitsland en Frankrijk.

De streek werd in de zeventiende eeuw Frans door de gewelddadige veroveringen van Lodewijk XIV. In 1871 werd het opnieuw Duits, in 1918 opnieuw Frans, in 1940 weeral Duits en, na 1945, kwam het opnieuw bij Frankrijk.

Op de oorlogsmonumenten zie je in de Elzas niet ‘mort pour la France‘ zoals overal in Frankrijk. Hier lees je ‘à nos morts‘, wat staat voor ‘aan onze doden’, welke doden in welke legers dan ook. Tijdens de Eerste Wereldoorlog vochten de meeste Elzassers in het Duitse leger tegen Frankrijk. Hiervoor moesten ze een zware prijs betalen na de oorlog met een ware politieke en culturele repressie tot gevolg.

In het begin van de Tweede Wereldoorlog werden ze opnieuw door Duitsland ingelijfd. Meer dan 135 000 jonge Elzassers werden verplicht ingezet in het Duitse leger. Duitsland durfde het risico niet nemen om ze als bezettingstroepen in Frankrijk in te zetten. Ze werden meestal naar het Oostfront gestuurd, niet alleen in Rusland, maar ook in Joegoslavië, Polen en Finland. 20 000 lieten er het leven en nog eens 20 000 werden als vermist opgegeven.

neem je de Elzassers hun heimat weg, dan komt de streek in opstand

Aan de Elzassers kan je best niet vragen of ze zich Frans dan wel Duits voelen. Ze willen alleen Elzassers zijn en de Elzassische autonomisten hebben altijd gestreden voor een zelfstandige regio Elzas. De grote blunder van Frankrijk met de superregio’s was om dit niet in te zien: neem je de Elzassers hun heimat weg, dan komt de streek in opstand.

Verraad

De Elzassers ervaren de verdwijning van de naam Elzas, en de versmelting in de Grand Est, als het zoveelste Franse verraad. Ze noemen de superregio, ‘Le grand n’importe quoi‘ (het grote gelijk wat).

een zoveelste administratieve constructie om de naam Elzas opnieuw te doen opduiken als troostprijs voor de getreiterde Elzassers

Het massaal protest resulteerde eerst tot de totstandkoming van een bijkomende entiteit, de Communauté Européenne d’Alsace oftewel CEA. Een flauwe toegeving van de Franse staat en een zoveelste administratieve constructie om de naam Elzas opnieuw te doen opduiken als troostprijs voor de getreiterde Elzassers. Als vlag kreeg deze CEA niet de ‘Rot-un-Wiss’–vlag, de historische rood-witvlag van de Elzas, maar een… Bretzel. Dat is een traditioneel broodje, voor de tegenstanders symbool van commercie en goedkope folklore. De CEA is bovendien voor weinig bevoegd: grensoverschrijdende contacten, tweetaligheid, wegeninfrastructuur. Kortom, een allegaartje en niets nieuws onder de zon.

Verkozenen

In de laatste maanden zag je overal zwarte linten van protest opduiken op de naamborden van de Elzassische gemeenten. Het protest vertaalde zich in een petitie getekend door een zeventigtal nationale, maar ook regionale en lokale verkozenen. Er is maar één eis: de Elzas moet uit de superregio Grand Est worden gehaald en heeft het recht om haar historische naam te dragen. Aan de kandidaten voor de Franse nationale verkiezingen wordt ook gevraagd om met het Franse jakobinisme en centralisme te stoppen.

Referendum

De ultieme datum om een stem uit te brengen voor dit referendum was 15 februari. Een definitief resultaat zal nog een of twee weken op zich laten wachten. De organisatoren hadden gerekend op minimaal 100 000 deelnemers aan dit referendum. Dit aantal was op de laatste dag dat men kon stemmen al bereikt. De consultatie is dus een succes en men hoopt uiteindelijk meer dan 120 000 stemmen te halen. Allemaal stemmen die aan de Elzas een aparte status willen geven, los van de superregio Grand Est.

Presidentsverkiezingen

De organisatie van dit referendum bleek een slimme zet op de vooravond van de presidentsverkiezingen. Jean Rottner, de president van de regio Grand Est, had inmiddels het kamp van kandidate Valérie Pécresse (Les Républicains) gekozen. De Franse president Emmanuel Macron kon er niet om lachen en presenteert hem nu de rekening voor deze dissidentie.

Goed om weten: President Macron sprak zich in 2017 tegen een autonome regio Elzas uit

In de Franse pers leest men dat Macron de Elzassers belooft de Elzas uit de superregio Grand Est te halen — en ook een autonome status te bieden — als hij in 2022 opnieuw verkozen wordt. Het is dus de kandidaten voor de presidentsverkiezingen sterk aangeraden deze dagen een bezoek te brengen aan de Elzas. Goed om weten: President Macron sprak zich in 2017 tegen een autonome regio Elzas uit…

De Franse ziekte

Frankrijk en zijn regio’s, dat komt nooit meer goed. De Franse politicus Alain Peyrefitte noemde het ooit Le mal français, de Franse ziekte. Tijdens de Franse Revolutie werden alle historische namen van de regio’s geschrapt als zogenaamde symbolen van de feodaliteit en vervangen door departementen. Men koos voor deze kunstmatige departementen alleen nog een geografisch referentiekader met namen van rivieren, stromen, en bergketens in combinatie met windstreken, hoogtes en de laagtes.

Voor de vorming en namen van de superregio’s was men in hetzelfde bedje ziek. Resultaat: protest alom, en niet alleen in de Elzas. Corsica wil verregaande autonomie, Bretagne eist dat het departement Loire Atlantique aan de superregio Bretagne wordt toegevoegd. Ook hier hebben 105 000 inwoners van het departement een petitie getekend. Verder willen de Savoie en de Auvergne elk een autonome regio vormen, en vraagt Frans Baskenland om een specifieke status (de zogenoemde collectivité territoriale à statut spécifique). Dat laatste zou op termijn ook een oplossing kunnen zijn voor Frans-Vlaanderen, compleet verloren in de regio Hauts-de-France dat ooit het zuiden van de Lage Landen was.

20.02.2022

Hansi, tekenaar van het Franse revanchisme

Een overdosis Frankrijk in Elzassische klederdracht

Lees dit artikel ook op Doorbraak: https://doorbraak.be/hansi-tekenaar-van-het-franse-revanchisme

Ze noemden hem teder Oom Hansi. In de eerste helft van de vorige eeuw was hij dé tekenaar en karikaturist van de Elzas. Voor de Fransen blijft hij de beroemdste Elzasser, nog vóór de Nobelprijswinnaar voor de filosofie 1952, Albert Schweitzer. Tomi Ungerer, die andere bekende tekenaar en cartoonist uit de Elzas — overleden in 2019, schreef nochtans weinig flatterend over zijn streekgenoot en voorganger. Hij stelde: ‘Zijn horizon bleef ongewijzigd blauw als een (Frans) militair uniform van 14-18, steriel, tweeslachtig en verstoord door een Franse driekleurige regenboog.’ De wereld van Hansi kleurt als een overdosis Frankrijk in Elzassische klederdracht.

Oom Hansi, een indigestie

Ik was onlangs nog eens op bezoek in de Elzas en ik kon er niet naast kijken. Werkelijk overal vind je de tekeningen van Hansi: op tafelkleden en gordijnen. En ook op bestek, kopjes, borden, potten en pannen. Hansi rijmt op de lange duur met indigestie.

Steeds dezelfde idyllische taferelen van een landelijk, paradijselijk, want Frans-kleurend Elzas. Hansi is de geestelijke vader van de Vijf C’s, die staan voor cathédrale, coiffe, cigogne, choucroute en colombage (kathedraal, hoofddoek, ooievaar, zuurkool, vakwerk). Bezocht u ooit de Elzas, dan is de kans groot dat u een van zijn tekeningen, in de vorm van een post-, kerst- of nieuwjaarskaart, in handen kreeg. Alle folkloristische illustraties, overal te koop in kranten- en souvenirwinkels, zijn door Oom Hansi getekend, of door hem geïnspireerd. Maar wees gewaarschuwd: achter de kampioen van de Elzassische folklore schuilt een rabiate anti-Duitse Franse nationalist en een meester in de manipulatie van zijn lezers.

Geboren in het Keizerrijk

Oom Hansi, wiens echte naam Jean-Jacques Waltz was, werd als jongste van vier kinderen, in 1873, in de stad Colmar geboren. Vader Waltz was aanvankelijk slager van beroep maar klom op door zelfstudie. Hij werd conservator en bibliothecaris van het Unterlinden-Museum in zijn stad. Dit museum bestaat nog steeds.

Je geboorteplaats kies je niet zelf: zo werd Hansi op de valreep als Duitse staatsburger geboren

Frankrijk had juist de oorlog van 1870-1871 tegen Pruisen verloren. Elzas-Lotharingen werd vervolgens door Bismarck bij het Keizerrijk Duitsland ingelijfd. Je geboorteplaats kies je niet zelf: zo werd Hansi op de valreep als Duitse staatsburger geboren.

Het nieuwe vaderland

Wie als inwoner van Elzas-Lotharingen in 1871 de nieuwe situatie niet accepteerde, kreeg één jaar de tijd om naar het Frans grondgebied te vertrekken. Tien procent van de bevolking maakte gebruik van de regeling. Om deze vertrekken te compenseren bevorderde de Duitse regering Germanisierungs- und Assimilationsversuchen. Dit kwam neer op georganiseerde migratie van Duitse onderdanen naar het gebied.

Net als de Fransen voordien, die de Elzas trachtten te verfransen, bevestigden de Duitsers op hun beurt het Duits als ambtelijke taal, Duits onderwijs, Duitse wetten, Duitse dienstplicht, enzovoorts. Sommige maatregelen werden koel onthaald, zoals de bestuurlijke aanpak uit de eerste jaren, waardoor Elzas-Lotharingen onder rechtstreeks gezag van Berlijn viel. Na vele strubbelingen kreeg Elzas-Lotharingen uiteindelijk in 1911 meer autonomie, met een eigen Landtag.

Revanchisme

De familie Waltz behoorde tot een minderheid Elzassers die de annexatie als een bezetting beleefden. Hansi werd thuis opgevoed in het verlangen naar Frankrijk, zeg maar in een anti-Duitse en Frans-patriottische sfeer. Vader en zoon werden hevige ‘revanchisten’, zeg maar aanhangers van de terugkeer naar Frankrijk. Het protest werd uiteraard vanuit Parijs als een perfect melodrama geregisseerd. Ontelbaar zijn de boeken, publicaties, schoolschriften en liederen allerhande. Die werden als bidprent gebruikt om de Fransen dagelijks te herinneren aan de arme Elzassers die in de handen van de barbarij vielen. Heel Frankrijk zong toen in koor, tot tranen toe bewogen:

Vous n’aurez pas l’Alsace et la Lorraine,
Et malgré vous nous resterons Français

(Elzas-Lotharingen zult u niet krijgen, / Ondanks u zullen wij Frans blijven)

Het revanchisme van Hansi werd nog extra gevoed tijdens zijn schooltijd in, wat hij noemde, het Moffenlyceum: de Kaiserliche Schule van Colmar. Die was bemand door een lerarenkorps van strenge Pruisische leer.

Anti-Duitse karikaturist

Hansi bezat van jongs af aan een uitzonderlijk talent voor tekenen, en in het bijzonder voor de karikatuur. Geleidelijk aan gaat hij over tot het schrijven en illustreren van kinderboeken over de geschiedenis van zijn geboortestreek. Met zijn kinderboeken weet hij als geen andere kinderzieltjes te beïnvloeden in de richting van het pro-Franse kamp.

Dat dit ook contraproductief kon werken, daarvan getuigt de reeds geciteerde cartoonist Tomi Ungerer: ‘Ik ben opgevoed in de anti-Germaanse wereld van oom Hansi, tot ik tot het besef kwam dat hij bij kinderen de haat aanwakkerde.’

Nog voor het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog fungeert Hansi als voornaamste bron voor de grootse anti-Duitse propagandamachine van Frankrijk

Beroemd wordt Hansi in 1908 met zijn boek Professor Knatschke waarin hij, in de persoon van een fictieve Pruisische professor, op karikaturale wijze de spot drijft met de bekrompenheid en gedragingen van de Rijksduitsers in zijn streek. Groot jolijt verzekerd tot in Parijs, in een periode dat de revanchisten in Frankrijk de messen slijpen voor een oorlog met Duitsland. Nog voor het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog fungeert Hansi als voornaamste bron voor de grootse anti-Duitse propagandamachine van Frankrijk.

In moeilijkheden

Het succes van zijn Duits-vijandige karikaturen en publicaties wordt de Duitse autoriteiten een doorn in het oog. In 1914 wordt Hansi tot drie maanden gevangenisstraf veroordeeld omwille van het belachelijk maken van een Duits officier. Kort daarop wordt hij schuldig bevonden aan het bespotten van Duitse ambtenaren en de belediging van de Duitse gemeenschap. Hansi wordt tot twaalf maanden gevangenis veroordeeld.

Hij weet via Zwitserland naar Frankrijk te vluchten. De oorlog is inmiddels uitgebroken en Hansi meldt zich als vrijwilliger in het Franse leger. Revanchisten worden er met open armen ontvangen: Hansi spreekt uiteraard vloeiend Duits en wordt meteen als tolk ingezet en snel tot onderluitenant bevorderd. Hij draait als ervaringsdeskundige volop in de anti-‘moffen’-propaganda. Intussen strijden zijn streekgenoten in het Duitse leger tegen de Fransen en hangt zijn geboortestad Colmar vol aanplakborden die de bevolking oproepen om Hansi wegens verraad aan te geven.

Interbellum

Na de Eerste Wereldoorlog wordt Elzas-Lotharingen opnieuw door Frankrijk ingelijfd. Je zou denken dat Oom Hansi als een held wordt ontvangen en dat zijn boeken als broodjes verkopen. Maar zijn literair succes is tanend en zijn momentum lijkt voorbij. Het leven gaat verder onder Frans militair bestuur terwijl de Elzassers hun Duitse uniformen aan de kapstok hangen. Onderwijs in het Duits wordt verboden en Franstalige leerkrachten worden geïnstalleerd. Duitstalige kranten mogen niet meer verschijnen. Men moet zich hierbij voorstellen dat in 1918 96% van de Elzassers uitsluitend Duits spreekt.

Er volgt ook een gedwongen terugkeer van de Rijksduitsers die over de Rijn zijn geboren en in Elzas-Lotharingen wonen. Al hun bezittingen worden door de Franse autoriteiten genadeloos in beslag genomen. Oom Hansi applaudisseert voor deze menselijke ellende en maakt talloze tekeningen van de door Frankrijk beroofde en verjaagde Duitse families die aan de grens worden bespot.

Zelfbestuur, een Duits complot?

Haat is een slecht leidmotief. Niet iedereen slikt zomaar de fratsen van revanchisten als Oom Hansi. Moedige Elzassers blijven ijveren voor zelfbestuur binnen de Franse staat. Voor Hansi klinkt dit als een nieuw pangermaans complot.

Overal ziet hij de hand, de propaganda en de financiële steun van Duitsland

Hij is er als de kippen bij om de autonomiebeweging en zijn leider, Dr. Karl Roos, aan te vallen. Karl Roos zou later, in 1940, door Frankrijk valselijk van spionage en hoogverraad worden beschuldigd en worden geëxecuteerd. Evenzeer voert Hansi publiek een vuile oorlog tegen de Duitstalige krant Elsaß-Lothringische Zeitung. Overal ziet hij de hand, de propaganda en de financiële steun van Duitsland.

Mishandeld

Als nazi-Duitsland op 1 september 1939 Polen binnenvalt weet Hansi dat de oorlog snel naar de Elzas gaat overwaaien. Tijd om zich uit de voeten te maken want, vanuit zijn verleden, weet hij dat hij gevaar loopt. Na een verblijf in Bourgondië duikt hij onder in de stad Agen, gelegen in Vichy-Frankrijk: de zogenaamde ‘Vrije Zone’. De Gestapo zit hem op de hielen en in april 1941 is het zover: Hansi wordt op straat, ter hoogte van zijn onderduikadres, door drie Gestapoagenten in elkaar geslagen en voor dood achtergelaten. Maar de taaie Hansi weet de ondergane mishandelingen te overleven. Hij vlucht opnieuw en bereikt uiteindelijk Zwitserland waar hij tot het einde van de oorlog verblijft.

Gezuiverd en omgetoverd

In 1946 is Hansi terug thuis in Colmar, berooid door de jaren van inactiviteit en gebroken door de zware mishandelingen. Hij voert nog een lang gevecht, deze keer met de Franse administratie, voor zijn verloren papieren die hem recht moeten geven op een pensioen. Hansi zal tot het einde van zijn leven – hij overlijdt in 1951 – blijven tekenen om den brode in een wereld die hem niet meer begrijpt. Pas jaren later wordt het werk van oom Hansi, waar nodig gezuiverd van zijn meest ergerlijke ondertoon, marketingkundig omgetoverd tot liefelijke folklore uit de Elzas. Alhoewel: de Franse driekleur van het revanchisme is op alle tekeningen gebleven.

26.10.2021

‘De Elzas moet onafhankelijk worden!’

Een theatermaker over politiek, taal en cultuur in de Elzas (deel 2)

Lees dit artikel ook op Doorbraak: https://doorbraak.be/de-elzas-moet-onafhankelijk-worden/

In een vorig artikel sprak ik met Joseph Schmittbiel over taal en cultuur in de Elzas. Ons gesprek gaat verder over politiek en Europa.

Bent u actief binnen de Elzasissche Beweging?

‘Ik ben geen lid van een partij als u dat bedoelt. Maar ik sympathiseer met de autonomistische partij Unser Land. Het irriteert me mateloos dat vele Elzassers bang zijn om openlijk te zeggen wat ze denken. Zoiets als: “In de grond ga ik akkoord met u maar ik ga niet in het openbaar zeggen dat ik een autonomist ben. Ik zwijg liever dan mijn voordelen te verliezen”. Daarom heb ik ook in 2013 mijn eigen blog opgericht hewwemi.net.’

Wat betekent hewwemi?

‘In het Elzassisch wil dat zeggen “hou me niet tegen” (om mijn mening te zeggen). Ik ben er mee gestart toen de Franse regering de superregio Grand Est oprichtte. Een bureaucratische beslissing genomen in Parijs om de Elzas definitief te doen verdwijnen. Er volgde heel wat protest, helaas niet genoeg om ze tegen te houden. Aan mijn blog hou ik wel heel wat nieuwe contacten over. Het valt me op dat het idee van een onafhankelijke Elzas niet dood is.’

Een vicieuze cirkel

Hoe sterk is een partij als Unser land?

‘De doodzonde van de Elzassische beweging vandaag is haar verdeeldheid. Parijs heeft gewoon alles in handen: de prefecten, de verkiezingen. Echte oppositie voeren wordt onmogelijk gemaakt.

Een partij als Unser land komt, door het meerderheidsstelsel, niet aan verkozenen. Gevolg: er is geen budget, geen secretariaat, geen organisatie. De zuivere Elzassische politieke strijd werkt met vrijwilligers en met stoten, als een gelegenheid zich voordoet. Hierdoor mist hij kansen om te scoren. Een voorbeeld: We hebben de opstand van de Gele Hesjes compleet aan ons voorbij laten gaan. Hun politieke vertegenwoordigers worden als paria’s aanzien door de traditionele media en graag in extreemrechtse hoek geduwd.

Veel van mijn vrienden dansen zo naar de pijpen van de traditionele partijen

De culturele verenigingen die van overheidssubsidies leven zijn per definitie niet solidair met de politieke beweging. De traditionele politici moeten maar de indruk geven dat ze “iets” uitdelen. Twee centen en wat kruimels voor de Elzassiche taal of cultuur en ze krijgen een stem en een nieuw mandaat. Veel van mijn vrienden dansen zo naar de pijpen van de traditionele partijen, het is een vicieuze cirkel, tot groot jolijt van Parijs. Er is veel goede wil in de beweging maar nog meer machteloosheid.’

Wat zijn de voornaamste eisen van de Elzassische beweging?

‘Om het simpel te houden: de culturele beweging wil de taal redden; de politieke beweging wil meer autonomie en verklaart, terecht, dat autonomie het enige middel is om de taal te redden.

Het meest recente protest van grote omvang was de strijd, vanaf 2014, tegen de oprichting van de superregio Grand Est. Die Grand Est is een fusie van de Elzas en Lotharingen met de regio Champagne-Ardenne. Dit werd op een zomerse avond beslist in Parijs door een veertigtal volksvertegenwoordigers, de meesten socialisten, tegen het advies in van de plaatselijke mandatarissen. Sommige van deze mandatarissen hebben nadien snel kazak gedraaid, zoals Jean Rottner, de burgemeester van Mühlhausen. In oktober 2014 verzamelde hij 50.000 handtekeningen, waaronder de mijne, tegen de superregio. Kort daarop liet Rottner zich benoemen tot voorzitter van de regio Grand Est. Maar de Elzassers mogen niet zeggen dat hij een verrader is, vindt hij.’

Lege doos

De naam Elzas verdwijnt toch niet helemaal? 

‘In een poging het protest in te dijken hebben de Parijse technocraten een zgn. Collectivité européenne d’Alsace bedacht, binnen de Grand Est natuurlijk. Dat onding zal in 2021 in het leven worden geroepen. Het geeft de valse indruk dat de naam Elzas verder leeft. Het woord “Europees” in combinatie met “Elzas” is sluw gekozen. Het moet de Elzassers doen geloven dat deze lege doos belangrijk is.

De toekomst van de Elzas hangt van de Elzassers af.

De toekomst van de Elzas hangt van de Elzassers af. Als ze kruipen zullen ze als volk verdwijnen. Ze kunnen misschien overleven als ze het woord durven nemen, als ze op straat vreedzaam protesteren en als ze samen werken en anders stemmen.’

Hoe is de relatie met de machtige buur Duitsland ?

‘De Duitsers zijn heel voorzichtig en gelijk hebben ze. Parijs is een belangrijke handelspartner. Er kan voor Duitsland geen sprake van zijn om de Elzassische beweging te steunen. Voor hen is de Elzas een Franse regio, punt.

Zelfs het Goethe Instituut in Straatsburg is maar een administratief bijhuis van dat van Nancy, stel je voor. Er is ook geen wil om samen de Germaanse cultuur te doen herleven in de Elzas. Gelukkig kom je nog verenigingen tegen met gemeenschappelijke projecten over de grens heen. Maar voor hoelang nog? Er zijn ook vele Duitse bedrijven in de Elzas gevestigd, maar er is geen gemeenschappelijk economisch project voor beide kanten van de Rijn.

Alleen het Parijse project is glashelder. De Elzassers moeten allen eentalige Franstaligen worden, en liefst werken aan de promotie van het Frans over de Rijn. Het is de reden waarom ik nooit of te nimmer zal deelnemen aan de promotie van het Frans in Duitsland, dat daar, nota bene, historisch gezien, niets verloren heeft. Daarom: het is aan de Elzassers om hun lot in eigen handen te nemen. Dit is de enige duurzame oplossing, zonder inmenging van wie dan ook, want dat helpt niet.’

Brussel had de voorkeur

Is Straatsburg nog een concurrent voor Brussel als hoofdstad van Europa?

‘Ik geef u mijn persoonlijke mening, maar die is niet representatief voor de Elzas. De maandelijkse verhuis van Brussel naar Straatsburg is belachelijk en de kosten ervan zijn een echte schande. Oorspronkelijk legde Parijs al zijn gewicht in de schaal om dit mogelijk te maken, met de volle steun van Duitsland trouwens. Maar Frankrijk gunde het uiteindelijk een provinciestadje als Straatsburg niet. Zo een boerengat kon toch niet de hoofdstad worden van een veel groter territorium dan Frankrijk? Wat een verschrikking! Ondenkbaar !

Het valt bijna niet op dat de bouw van de TGV Parijs-Straatsburg ellenlange jaren heeft geduurd.

Mijn theorie is dat Parijs niet wou dat Straatsburg het zou halen. Het valt bijna niet op dat de bouw van de TGV Parijs-Straatsburg ellenlange jaren heeft geduurd. Voor de Parijse heren had Brussel de voorkeur. Brussel was reeds een hoofdstad – dus geen concurrent – en op kortere afstand dan het Siberië aan de Rijn.

Hoe dan ook, de waarheid is: deze prachtige Germaanse stad, waar ooit de eerste Duitse Bijbel werd uitgegeven, verdient de titel van ‘Straßburg, Hauptstadt Europas’ niet, nu ze zich koppig, eentalig francofiel positioneert.’

Hoe staat u tegenover Europa?

‘Historisch gezien werd Europa aanzien als het Eldorado voor de regionalisten en de autonomisten in de Elzas. Europa zou een einde stellen aan al die oorlogen en eindeloze grensbewegingen. Het zou op termijn het einde van Duitsland, het einde van Frankrijk betekenen en het begin van een groot, vreedzaam broederschap, het Europa van de regio’s. Ik heb er zelf ooit in geloofd, en ik weet dat vele Elzassers er nog steeds in geloven.

Ik spreek enkel voor mezelf. De moeilijkheden van Europa zijn het gevolg van een totaal gebrek aan democratie. De Europese gedachte leek prachtig, maar de ontgoochelingen die volgden smaken bitter. Het Europees Parlement is een klucht. De Europese Unie blijkt in handen van een kleine kliek niet-verkozenen die niet ten dienste van de burger staat.’

IJsland en Zwitserland

Is het Europees project ontspoord?

‘Herinner u de beloftes van de EU:  minder werkloosheid, muntstabiliteit… Kijk naar de evolutie van de prijzen! Sommige mensen antwoorden dan: Zonder Europa zou het nog erger zijn. Maar klopt dat? Kijk naar de landen zonder Euro en zonder EU zoals IJsland en Zwitserland. Hun situatie is toch niet slechter dan de onze?

Europa is een wankelende, ondemocratische constructie, die haar beloftes niet waarmaakt.

Mijn conclusie is: Europa is een wankelende, ondemocratische constructie, die haar beloftes niet waarmaakt. Erger nog, ze leidt ons naar een dictatuur, want de Europese meesters zullen geen andere keuze meer hebben om het verpauperde volk in het gareel te houden.’

‘Wat wil u  aan de lezers van Doorbraak nog kwijt om te besluiten?

‘Ik heb nooit geloofd in de mondialisering. De mens heeft nood aan een territorium waar hij zich thuis en nuttig voelt: de familie, de wijk, het dorp. Zwitserland is als politiek systeem voor mij het te volgen voorbeeld. Men zegt soms dat de Elzas te klein is om alleen te staan. Maar wat dan met Luxemburg, Slovenië of IJsland (dat zelfs niet in de EU zit)? Een “groot” land is niet noodzakelijk synoniem van hoge levenskwaliteit.

Ooit was ik voor de autonomie van de Elzas. Maar, met de creatie van de kunstmatige regio Grand Est, heb ik begrepen dat, zolang de Elzas Frans blijft, er geen oplossing mogelijk is. Die superregio heeft van mij een aanhanger van de Elzassische onafhankelijkheid gemaakt. En er is geen weg terug.’

21.08.2020

De Elzas tussen hamer en aambeeld

Een theatermaker over politiek, taal en cultuur in de Elzas (deel 1)

Lees dit artikel ook op Doorbraak: https://doorbraak.be/de-elzas-tussen-hamer-en-aambeeld/

Joseph Schmittbiel is een theatermaker uit de Elzas. Hij is actief als schrijver en vertaler voor het theater. De ideale persoon om een stand van zaken op te maken over taal, cultuur en politiek in de Elzas. Wido Bourel sprak met hem.

Joseph Schmittbiel (54) is geboren en getogen in Neudorf, een wijk in het zuiden van Straatsburg. Hij komt uit een katholiek praktiserend milieu. Vader was een ambachtsman. Schmittbiel is vertaler van opleiding, gediplomeerd  aan het Instituut voor vertalers en tolken van Straatsburg waar hij nu ook les geeft.

Passie voor theater

Van waar die interesse voor de Elzassische beweging?
‘De Elzas heeft me altijd geboeid. Mijn ouders spraken Elzassisch zoals de meerderheid van de volwassenen in mijn jeugd. Frans was de taal op school, op televisie en in de media.’

‘Mijn vader bezat een bibliotheek met boeken over de Elzas. Ik las veel over de geschiedenis en de politieke situatie van mijn land.  Die lectuur heeft van mij echter geen politicus gemaakt, want mijn grote passie werd het theater.’

Ik tracht hedendaags theater in het Elzassisch te brengen.

‘Ik had het geluk van theater mijn beroep te kunnen maken. Ik heb ook mijn eigen theatergezelschap opgericht, het Birschtefawriktheater (1994-2006), en veel voor het theater geschreven en vertaald. Ik tracht hedendaags theater in het Elzassisch te brengen.’

Naast uw werk voor theater  heeft u ook enkele boeken uitgegeven?
‘In 2016 heb ik Nos années françaises, een roman van de dichteres Marie Hart in het Frans vertaald. De oorspronkelijke editie, in 1921 in het Elzassich geschreven, werd onmiddellijk door de Franse autoriteiten verboden. Het boek geeft een ontnuchterende kijk op de machtsovername van de Franse autoriteiten in de Elzas na 1918.’

‘In 2018 heb ik ook een boekje uitgegeven dat goed werd onthaald: Alsace des questions qui dérangent. Zoals de titel het suggereert gaat het om niet politiek correcte vragen over de Elzassiche problematiek in een kort bestek.’

‘Onlangs heb ik ook de vertaling voltooid van een boeiende, maar onafgewerkte en onuitgegeven tekst Heimat zwischen Hammer und Amboß, van de Elzassische katholieke volksvertegenwoordiger Marcel Sturmel (1900-1972). De Elzas zit tussen hamer en aambeeld, inderdaad. Sturmel was een groot figuur van het Elzassich autonomisme, volksvertegenwoordiger voor Altkirch tussen 1928 en 1944. De Fransen hebben van de epuratie geprofiteerd om hem monddood te maken.’

Gigantische budgetten voor de francofonie

Hoe beoordeelt u de cultuurpolitiek in de Elzas?

‘Ik heb al die jaren, de Franse culturele politiek kunnen waarnemen. Frankrijk doet alsof het de streektalen promoot. In werkelijkheid laat het ze langzaam sterven met medewerking van de lokale politici. De francofonie kan rekenen op gigantische budgetten, wij op de kruimels.’

een tragikomedie, een geweldige schets van de Elzas tijdens de oorlogsjaren 1939-1945

‘Een voorbeeld: de cabaretier Germain Muller, overleden in 1994, was als toneelschrijver en acteur een van onze grote persoonlijkheden. Vandaag is hij vergeten. Hij schreef een fantastisch theaterstuk dat ik in het Frans vertaalde : ‘Enfin… redde m’n nimm devun (Enfin… we spreken er niet meer over). Het is een tragikomedie, een geweldige schets van de Elzas tijdens de oorlogsjaren 1939-1945.’

‘In een normaal land zou dit werk als klassieker op het programma van de studerende jeugd staan. Maar het Frans onderwijs toont geen interesse.’

Spreekt de jeugd nog Duits en Elzassisch?
‘Mijn kinderen zijn 16 en 18 jaar oud en spreken perfect Elzassich. Maar op school kwamen ze niet één klasgenoot tegen die een conversatie in het Elzassich met hen kan voeren. De situatie is minder rampzalig op het platteland. Maar het is in de grote stad dat je de tendensen van de toekomst waarneemt. Veel Elzassers die de streektaal kenden lieten na met hun kinderen Elzassich te spreken. Ze waren bang dat ze slecht Frans zouden spreken en, hierdoor, hun toekomst hypothekeren.’

‘Een belachelijke redenering, maar het Franse ministerie van onderwijs heeft er voor gezorgd dat dit verhaal decennialang werd verspreid. En de meeste Elzassers zijn dat gaan geloven….’

Zwitsers model

Honderd jaar geleden sprak  96% van de Elzassers nog Duits of Elzassisch. Wat is de situatie tegenwoordig?
‘Volgens beschikbare cijfers zouden 600.000 Elzassers, op een totaal van 2 miljoen,  nog Elzassisch spreken. Als men in enquêtes vraagt of ze nog Elzassisch spreken neigen de mensen ertoe om “ja” te antwoorden. Straffer nog, ze verklaren dat ze het nog elke dag spreken. Dit moet je wel met een korreltje zout nemen. Wat ik vaststel is dat hun taal heel arm is geworden. Ze gaan snel over tot het Frans om zich uit te drukken. Ze beschikken over te weinig woordenschat om vlot te kunnen spreken.’

Hoe is het zo snel zo ver kunnen komen?
‘De kinderen van de generaties “natuurlijke” sprekers die in de laatste vijftig jaar overleden zijn spreken de taal niet meer. Het werkt zo: de eerste generatie spreekt en verstaat de taal van de ouderen; de tweede generatie verstaat nog Elzassisch maar spreekt het niet meer; de derde generatie spreekt het niet meer, verstaat het ook niet en gebruikt enkel nog de taal van de kolonisator.’

Frankrijk is over heel de wereld dé vijand van de diversiteit

‘Laten we duidelijk zijn: het Duits en Elzassisch zitten in slechte papieren in de Elzas. Parijs heeft alles in handen: de subsidies, de jobs en de schoolprogramma’s. Bovendien maken sommige verenigingen pro-Duitse taal ruzie met andere die pro-Elzassische streektaal zijn, en omgekeerd.  Mijn mening is: beiden zijn nodig en het Zwitsers model toont dat het werkt. Het Hoogduits versterkt enorm de beheersing van het dialect. Frankrijk is over heel de wereld dé vijand van de diversiteit, een genadeloze predator voor culturen die het als minderwaardig beschouwt.’

Tweede Wereldoorlog

En wat met het onderwijs?
‘10 % van de leerlingen in de Elzas gaat naar paritair tweetalige klassen Frans-Duits. Dat gebeurt voornamelijk bij de ABCM school  die uitstekend werk verricht. In het officieel Frans onderwijs is het een ander verhaal. Het niveau van de tweetalige klassen is overgewaardeerd. Frankrijk zal nooit competent zijn om een andere taal dan het Frans te onderwijzen.’

Is het dialect door Frankrijk ‘misbruikt’ om het Duits af te remmen?
‘Het Franse principe is altijd geweest: geen open oorlog tegen het Elzassisch dialect.  Maar wel, zo veel mogelijk, het Elzassisch loskoppelen van het Duits. Men tolereert bijvoorbeeld het amateurtoneel in het Elzassisch. Maar beroepsgezelschappen uit Duitsland worden zelden uitgenodigd om in de Elzas te komen spelen.’

De gelegenheid om het Duits uit te schakelen deed zich voor na de Tweede Wereldoorlog.

‘Het Duits, dat was voor Parijs het probleem. De gelegenheid om het Duits uit te schakelen deed zich voor na de Tweede Wereldoorlog. Vervelend voor Frankrijk was wel dat de Elzassers massaal keken naar de Duitse en Zwitserse televisiekanalen. Maar dat is nu, met internet, achterhaald.’

‘Tot in de jaren 1990 hadden wij, na een lange strijd, een tweetalige paritaire status voor het Elzassisch bekomen. Maar het Duits werd als een vreemde taal benaderd: twee uren les per week vanaf de leeftijd van 11 jaar. Als ik kijk naar mijn generatie stel ik vast dat vele vrienden, na acht jaar Duitse les, niet in staat waren in München een glas bier te bestellen!’

Immersieonderwijs

Het Duits als taal van het nationaalsocialisme?
‘De Fransen profiteerden van de epuratie om de regionalistische en autonomistische oppositie te doen zwijgen. Plots waren dat allemaal nazi’s. De Franse propaganda heeft decennia lang verteld dat de autonomistische beweging de oorzaak was van  alle ongelukken. Tot vandaag zijn er bij ons mensen die denken dat de kleuren van onze  Rot un Wiss vlag een andere versie is van de nazivlag. Terwijl de nazi’s juist deze vlag hadden verboden. Meer dan waar ook heeft Parijs in de Elzas de boodschap “Duits = nazi” verspreid. Vele Elzassers zijn dat gaan geloven en willen niets meer horen van een autonomistische politiek.’

Is er op taalgebied nog licht in de duisternis?
‘Wat mij betreft geloof ik in het nieuw idee van het immersieonderwijs. Dit houdt in dat eentalig Duits onderwijs aanvangt vanaf de kleuterschool. Er zijn al twee kleuterscholen die momenteel  immersieonderwijs organiseren.’

‘Ik steun dit initiatief , maar de resultaten moeten we nog afwachten. Zo niet is de ABCM school de belangrijkste pilaar voor tweetaligheid. Spijtig genoeg bereikt deze school nog niet het hele grondgebied.’

In een volgend artikel spreken wij verder met Joseph Schmittbiel over de politiek in de Elzas.

20.08.2020