De Bourgondische vuurslag

Metsel- en symbolische tekens zijn veelvuldig aanwezig  op allerlei gebouwen in de  Nederlanden.

In het Frans-Vlaamse Kaaster heeft een, in  deze uitvoering, zeldzaam teken  (zie figuur 1) op de aloude kapel  van de Drie Maagden me lang geïntrigeerd. Het gaat om een motief in baksteen, op het eerste zicht  in de vorm van de letter V op een soort sokkel. Het is gemetseld in een buitenmuur van het middengedeelte van de kapel, gebouwd in de 15^de eeuw . Het staat boven  een vroegere deuropening, nu dichtgemetseld,  waarvan  plaats en omvang nog duidelijk zichtbaar zijn.

Het is de betreurde Frans-Vlaanderen vriend en bekende heemkundige Antoon Lowyck die me er ooit op attent maakte dat het hier gaat om een Bourgondische vuurslag.

Een vuurslag was een ijzeren staafje voorzien van een dubbel gat waarin men twee vingers stak om het vast te houden. Met dit metalen instrumentje (zie figuur 2) werd  op een vuursteen geslagen om vonken te veroorzaken en zo vuur te doen opvlammen in mos, gedroogd hout, linnen of ander licht ontvlambaar materiaal, tondel of tonder genoemd.

De vuurslag, alsook het Andries- of maalkruis (in de vorm van de letter X), werden de symbolen van Bourgondië. Het gebruik van bakstenen maakt  de weergave van een vuurslag rechtlijnig en hoekig.  Maar het kan ook in andere uitvoeringen  heel sierlijk gekruld zijn zoals  de keten van de Orde van het Gulden Vlies waarvan de schakels evenveel vuurslagen afbeelden.

Symbolen van Bourgondië en van de Nederlanden

Het merkwaardig metselteken op de kapel van Kaaster combineert misschien de twee Bourgondische symbolen. Het Andrieskruis is niet goed afgewerkt maar toch met en beetje verbeelding perfect te reconstrueren. Horizontaal op het Andrieskruis is de vuurslag aangebracht. Sommige bronnen merken op dat dit motief op een liggende B lijkt, de B van Bourgondië dus.

O.m.  op de muren van het kasteel van Rumbeke in West-Vlaanderen kan men het maal- of Andrieskruis alsook de  vuurslag  ook samen zien maar dan wel naast elkaar, als twee afzonderlijke tekens. En op de muur van de kerk van Dessel in de Antwerpse Kempen kan men een Bourgondische vuurslag zien die gelijkt op het metselteken van de kapel van Kaaster.

In de 15^de eeuw was het aanbrengen van de vuurslag een teken van verbondenheid met Bourgondië en van politieke eenheid van de Nederlanden. In zijn boek Metseltekens in West-Vlaanderen en Noord-Frankrijk citeert  de auteur Geert Hoornaert de historicus Henri Pirenne als volgt:  “Il (= de vuurslag) a servi d’emblème national aux provinces belges (‘Belgische’ in de zin van Nederlandse provincies)… qu’il  en  a été si longtemps de leur unité politique”.

Het maalkruis en het Sint-Andrieskruis zijn in hun verschillende varianten een symbool van feodale macht. Ze vinden betekenis en oorsprong in het ‘maalrecht’; Wie het recht had om een molen te bezitten of om te malen gebruikte als symbool de ‘rijn’, een, meestal uit vier takken bestaande ijzer dat door de molenas werd aangedreven en de bovenste molensteen deed ronddraaien.

03.11.2013