William Hoey Kearney Redmond

Een Ierse majoor tussen twee vuren

Loker, een rustige gemeente aan de voet van het Heuvelland. Daar staat, eenzaam in de velden, een Iers kruis. Het is de laatste rustplaats van Major William Hoey Kearney Redmond. De tekst op het kruis meldt droogjes: 6 th BATT., 16 Royal Irish Rgt. killed in action 7 – 6 -1917. Vreemd toch, een alleenstaand graf op, pakweg, 30 meter van Locre Hospice Cemetery, een Brits oorlogskerkhof…

De Slag om Wijtschate

William (Willie) Hoey Kearney Redmond stierf aan zijn verwondingen opgelopen tijdens de Tweede slag om Mesen, ook bekend als de Mijnenslag. Eigenlijk had die zgn. Battle of Messines Ridge -zoals de Engelsen het noemden – de Slag om Wijtschate moeten heten. Iets moeilijker om uit te spreken natuurlijk maar in de naamkeuze schuilt iets anders. Het punt was dat bij Wijtschate het 16de Ierse Divisie Regiment in actie kwam. Ieren dus. De Britse geschiedenisboeken gingen deze overwinning toch niet toeschrijven aan Ierse katholieke ploeteraars! Of wat dacht u? Hun engagement was nochtans bepalend voor de strijd.

Tijdens de bevrijding van Wijtschate werd majoor Redmond vlakbij de Maedelstede farm (Oosthoeve) zwaar gewond door vliegende granaatscherven.

Hij werd nog naar een hulppost in Dranouter overgebracht maar stierf dezelfde dag aan zijn verwondingen. Redmond zal in zijn laatste levensuren nog de ontploffingen horen die de Britten veroorzaken door, in de vroege morgen, negentien mijnen, ongeveer 1.500 ton aan springstof, te laten exploderen. De zwaarste ontploffing in de Eerste Wereldoorlog en, wellicht ook, de grootste ontploffing ooit.

Eenzaam graf

William H. K. Redmond werd begraven op de plaats waar hij nu nog steeds ligt. In 1917 was dat in de tuinen van het toenmalige Sint-Antoniusgesticht. Na de oorlog beslisten de Britse autoriteiten om alle graven her en der verspreid te hergroeperen. Zo werd het plan opgevat om ook Redmond bij te zetten in het militair kerkhof, een boogscheut verder. Maar dat was zonder zijn weduwe, Eleanor Mary Dalton, gerekend die zich kranig tegen deze plannen verzette. Ook Eleanor stamde uit een familie vooraanstaande Ierse nationalisten.

Zelfbestuur voor Ierland

Major William Redmond werd geboren op 15 april 1861 In Ballytrent (county Wexford) aan de zuidoost kust van Ierland. Na zijn studies aldaar werkte hij op een koopvaardijschip en nam hij dienst als officier in het Royal Irish Regiment.

Zijn oudere broer, John (1856-1918), leidde de Irish Parliamentery Party. John Redmond maakte naam als strateeg van – en pleitbezorger voor – Iers zelfbestuur (Home Rule). De partij had in die jaren de wind in de zeilen. Ook William H.K. Redmond werd verkozen en zou 34 jaar lang voor de gematigde Irish Parliamentery Party zetelen.

In 1914 is het zo ver: het Britse Lagerhuis keurt de Home Rule goed. Alleen de handtekening van koning George V ontbreekt nog. Maar het begin van de oorlog komt roet in het eten gooien.

De 16de Ierse Divisie

De Britse regering heeft in 1914 plots andere zorgen dan het Ierse zelfbestuur. Het is oorlog en men heeft dringend soldaten nodig. Veel soldaten. In tegenstelling tot andere landen kent het Verenigd Koninkrijk geen dienstplicht. Men beschikt wel over een goed getraind beroepsleger. Maar dat is in aantal onvoldoende, gezien de omvang van het conflict.

Vrijwilligers uit het Britse Rijk worden opgetrommeld. Het zijn Canadezen, Zuid-Afrikanen, Australiërs, Nieuw-Zeelanders, Indiërs, enz. waarvan men de vele

graven op alle Britse kerkhoven, van de Westhoek tot aan de Somme, terugvindt.

Ook de Ieren komen in het vizier. In Ulster bieden de unionisten onmiddellijk manschappen van hun paramilitaire Ulster Volonteer force (UVF). Ze moeten niet weten van de Home rule, wel van een onvoorwaardelijke trouw aan het Verenigd Koninkrijk. Deze unionisten worden in de 36ste divisie van het Britse leger bijeengebracht.

De Ierse nationalisten bedenken een tegenzet en willen op hun beurt een divisie oprichten. John Redmond stelt het aan de Britse regering voor in ruil voor zelfbestuur voor Ierland. Enthousiast over het voorstel zijn de Britten niet maar ze hebben manschappen nodig. Ze stemmen in met de vorming van een divisie Ierse vrijwilligers, de 16de Ierse Divisie.

William Redmond, steunt volmondig de rekruteringscampagne en geeft het voorbeeld door zich als vrijwilliger te melden. Op dat moment is hij 53 jaar oud. In een pathetische toespraak roept hij de Ierse nationalisten op om zich te melden met de woorden: ‘old as I am, and grey as are my hairs, I will say don’t go, but come with me’.

William neemt dienst met de graad van kapitein, later majoor. Met hem volgen meer dan 10.000 vrijwilligers. Ze zijn bereid hun leven aan het front te riskeren zodat hun land zelfbestuur zou krijgen. Meer dan 224 officieren en 4 000 manschappen zullen deze keuze met hun leven bekopen.

De Paasopstand

Niet iedereen in Ierland loopt warm voor de voorstellen van de Redmonds om een Brits uniform te dragen. Een minderheid radicale nationalisten verzet zich hiertegen met antirekruteringscampagnes. Deze radicale nationalisten proberen, in 1916, een gewapende revolutie te ontketenen. Terwijl Ieren aan het front vechten met de Britten vechten andere Ieren voor hun vrijheden tegen de Britten in de straten van Dublin.

De opstandelingen maken evenwel geen enkele kans. De Paasopstand, begonnen op Paasmaandag 1916, wordt in amper een week tijd neergeslagen. Vijftien leiders van de Paasopstand worden gefusilleerd. Enkele leiders die toen werden geëxecuteerd: Patrick Henry Pearse (1879-1916) ; James Connely (1868-1916) die zwaar gewond en zittend op een stoel wordt neergeschoten ; en Roger Casement (1864-1916), later in Londen opgehangen. Deze genadeloze en bloedige repressie doet de Ierse publieke opinie definitief kantelen.

Voortaan kiezen de Ieren partij voor de rebellen en voor het radicaal Iers nationalisme.

Tussen twee vuren

Door deze tragedie en de politieke gang van zaken aan het thuisfront komen William Redmond en zijn makkers van de 16de divisie in een moeilijke positie te staan. In Ierland worden ze plots niet meer aanzien als helden die hun leven opofferen voor Iers zelfbestuur maar als dragers van het uniform van de Britse vijand die hun nationalistische kameraden vermoorden. De helden van het Ierse volk zijn voortaan de door de Britten gedode opstandelingen. De Home Rule politiek van de gebroeders Redmond is failliet en de Ierse vrijwilligers van de 16de divisie worden door hun eigen volk als paria’s bekeken.

Men kan zich moeilijk inbeelden hoe Majoor William Redmond en zijn Ierse makkers zich aan het front moeten hebben gevoeld. Aanschouwd als kanonnenvlees door het Britse leger, hun leven dagelijks in gevaar in Flanders fields, en, aan het thuisfront, aangesproken als halve verraders. In Ierland zouden de overlevenden nog jaren na de oorlog het stigma dragen van deze keuze.

Als u eens in de Westhoek passeert, stop even in Loker bij het eenzame graf van majoor William Redmond, de Ierse nationalist die streed voor zijn land in een fout leger. Mensen uit de omgeving zorgen al 100 jaar voor het graf dat nu een beschermd monument is. U herkent wellicht het graf aan de kleine Ierse vlag die anonieme handen telkens opnieuw op het graf planten.

Ierland zal nog tot 1922 moeten wachten om een vrijstaat te worden, en tot 1949 om als onafhankelijk land te worden erkend. 100 jaar na de dood van William H.K. Redmond is de kwestie van de Britse bezetting van Noord-Ierland nog steeds niet opgelost.

14.11.2017

Perspectief 2013

Titel

Perspectief 2013

Beschrijving

Dit boek is opgebouwd als een omgekeerde historische kalender en biedt u een terugblik over twaalf eeuwen, van 913 tot 2013

Uitgeverij

in eigen beheer

ISBN

978-90-8182-491-0

NUR

680

Formaat

20 x 12.5cm, 68 blz. met 18 illustraties

Prijs

€ 5 + € 6 verzendkosten voor België
Andere landen: contacteer ons

Gelukkige verjaardag Cyriel!

Op 23 mei vierde de taalkundige Cyriel Moeyaert zijn 97^ste  verjaardag. Proficiat Cyriel! Voor wie meer wil weten over het rijk gevulde leven van de beste kenner van Frans-Vlaanderen en van de taal van de Frans-Vlamingen verwijs ik naar mijn boekje Cyriel Moeyaert. In de taaltuin van mijn vaderen.

Voor meer informatie over dit boek, klik hier

16.09.2017

Zuid-Nederlanders vluchten naar het Noorden

Het tijdschrift Neerlandia van het Algemeen-Nederlands Verbond kan ik mijn lezers warm aanbevelen. Voor de rubriek “Zuid-Nederlanders vluchten naar het Noorden” heb ik enkele van mijn teksten uit mijn boek Kinderen van de Beeldenstorm bijgewerkt.

Voor meer informatie over Neerlandia: http://www.anv.nl/tijdschrift/

Om meer te weten over mijn boek Kinderen van de Beeldenstorm, klik hier.

16.09.2017

Francomanie

Als Frans-Vlaming observeer ik al jaren, en met gemengde gevoelens, bepaalde uitingen van francomanie bij Vlamingen en Nederlanders.

De Ronde van Frankrijk biedt ons elk jaar op de VRT drie weken lang Vive la France vermomd in Vive le Vélo. Je hebt ook het VRT programma ‘La vie en rose’. Leuke dingen voor de francofiele medemens: Frankrijk en zijn veel natuur, zijn veel zon, zijn weinig verkeer(?). Maar vaak ook geen bakker, geen slager, geen ziekenhuis te bespeuren in een straal van vijftig km en in sommige regio’s meer dan 30 % werkeloosheid op het platteland. Daar moet je een afspraak met de oogarts minstens een half jaar op voorhand maken.

Leven als god in Frankrijk en “zonder stress” noemt men dat in Vlaanderen. Hoewel ik god aldaar nooit tegenkwam. Moet je ze zien, die stressloze Fransen, ’s ochtends in de Parijse metro.

Zo rooskleurig is het resultaat van eeuwenlang centralisme en jacobinisme beslist niet, beste Annemie Struyf.

Francomaan van beroep

Kampioen van de francomanie is de – overigens sympathieke – spraakwaterval Bart Van Loo (°1973), Kempenaar van geboorte en francomaan van beroep. Deze man, bekend om zijn Frankrijk-trilogie, wordt regelmatig in allerlei tv-shows in Vlaanderen en Nederland opgevoerd als Frankrijk-kenner van dienst. Op zijn webstek zegt Bart ‘de Franse cultuur telkens weer langs andere sluipwegen te benaderen’.

Die ‘andere sluipwegen’ voel ik niet altijd even goed aan: de geschiedenis van Frankrijk via het Franse chanson, de Franse keuken, de French cancan, of The French Connection en andere vormen van “going French”… Misschien, heel misschien helpt het als we samen met France Gall en Bart in koor zingen:

Qui a eu cette i-dée folle/ Un jour d’in-venter l’é-cole/ C’est ce sa-cré Char-le-ma-gne/ sa-cré Char-le-ma-gne

Van Karel de Grote tot Napoleon dan. Met zijn Napoleon. De schaduw van de revolutie* heeft Bart van Loo gelukkig ook een ernstig boek geschreven.

Bart gaat ‘op zoek naar de mens Napoleon achter de mythe’. Ik kan hem beter volgen als hij de invloed van Napoleon ‘even onloochenbaar als ambivalent’ noemt. En ook: ‘Oorlogscrimineel en dictator enerzijds, stimulator van de schone kunsten en vader van de moderne wetgeving anderzijds.’

In zijn inleiding verwijst hij naar zijn (Barts) jeugdjaren en zijn genealogische opzoekingen in de archieven van Heist op den Berg. De geboorteakte van zijn voorvader, Jozef Van Loo werd toen in het Frans opgesteld, de taal van de Franse bezetter in het toenmalige Département des Deux-Nèthes, zeg maar de tegenwoordige provincie Antwerpen. Een andere voorvader langs moederskant was als zo velen gedeserteerd na zeventien maanden verplichte dienst in het keizerlijke leger. Het belet Bart niet enkele bladzijden later over de geboorte van zijn dochter het volgende te schijven: ‘Ze kwam ter wereld in Tourcoing en zorgde ervoor dat onze familie 213 jaar na Jozef Van Loo gezegend is met een Franse geboorteakte’.

De Kempenaar Jozef Van Loo en de betovergrootvader, soldaat van Napoleon en deserteur uit het keizerlijke leger, draaien zich in hun graf om. Francomanie maakt blind, inderdaad.

Mia en mijn ontredderd vaderland

In haar jongste boek Ontredderde Republiek* gaat Mia Doornaert op ‘zoektocht naar de ziel van Frankrijk’.

Ik citeer graag uit haar inleiding omdat het een mooie staal biedt van wat de francomanie ons telkens voorhoudt. Zie hier een niet-exhaustieve keuze :

• Het verhaal van Frankrijk, na China de oudste staatsvorm ter wereld, is uitzonderlijk lang en glorieus. En in welk eeuw begint die Franse staatsvorm dan, beste Mia?
• Frankrijk was ooit het rijkste, volkrijkste en machtigste land van Europa, maatgevend voor cultuur en wetenschap. Juister zou zijn: Frankrijk was ooit volgens de Fransen enz. Maar afgezien daarvan: tja, en wat koop je hiermee in de 21ste eeuw?
• Tijdens zijn sprankelende achttiende eeuw was zijn taal die van de vorstenhoven, de aristocratie, de verlichte elite, van de “wereld”. En wat met het volk van toen? Een kwart van het Franse volk kon destijds geen Frans spreken en evenveel konden het amper begrijpen.
• De bloedige Franse revolutie stak dan weer “een vuur op een bergtop aan dat over heel de wereld zou gaan schijnen“. Een berg van afgehaakte hoofden en een vuur van vernielingen om IS jaloers te maken, inderdaad.
• Tijdens de Belle Epoque gold dat “iedereen twee vaderlanden heeft, het zijne en Frankrijk”. Ook dat de Bretoenen, de Elzassers, de Vlamingen en de Occitaniërs en de Corsicanen dachten in de Belle Epoque twee vaderlanden te hebben: het hunne, zeker weten, en Frankrijk?…
• Mia citeert ook de filosoof Yves Roucaute: “De Fransen hebben minder angst voor crisis dan voor middelmatigheid“. En omgekeerd.
• Op wereldvlak is Frankrijk het niet gewend een “gewoon” land te zijn. Tja, en dan?

Ik mis nog in de lijst: Frankrijk, mooiste land ter wereld. Daar heeft Koen Follet, presentator van Radio 1, aan gedacht als hij Mia Doornaert beschrijft als “Een francofiel die met grote eruditie en encyclopedische kennis over het mooiste land van de wereld spreekt“.

Typisch voor francomanen is dat ze vaak helemaal voorbijgaan aan de interne, Franse kritiek op de Franse geschiedenis. Wie herinnert zich nog de beroemde Franse historicus Hippolyte Taine (1828-1893), die het tot hoogleraar in Oxford bracht. Echt geen man met oogkleppen en nog minder een reactionair. Hij beschreef de Franse Revolutie uitvoerig en vatte ze kernachtig samen als een dramatische ontwikkeling van anarchie naar dictatuur, voorbijgaand aan de democratie.*

^*Bart van Loo, Napoleon. De schaduw van de revolutie, Uitgeverij De Bezige Bij, Antwerpen/ Amsterdam. 2014.
^*Mia Doornaert, Ontredderde Republiek. Zoektocht naar de ziel van Frankrijk, Uitgeverij Polis, Kalmthout, 2017.
^*Hyppolite Taine, Les origines de la France contemporaine, zes delen, Hachette, Paris, 1875-1893. De jongste, digitale editie dateert uit 2006 en werd gerealiseerd in Québec.

08.05.2017

Dagklapper – mei

1	mei	1830	Geboorte in Brugge van de dichter Guido Gezelle.
1	mei	1932	Het Wilhelmus, waarvan de tekst waarschijnlijk is geschreven door Pieter Datheen, wordt het Nederlandse volkslied. Tot 1932 was het Wien Neêrlands Bloed.
1	mei	1985	De C.C.C. (Cellules Communistes Combattantes) vieren 1 mei met een aanslag in Brussel. Twee brandweerlui komen om het leven.
2	mei	1204	Boudewijn, graaf van Vlaanderen en Henegouwen, wordt in de Hagia Sophia in Constantinopel door de kruisvaarders tot keizer verkozen.
2	mei	1345	“Kwade Maandag” te Gent: hevige rellen tussen wevers en volders.
2	mei	1519	Overlijden in Amboise aan de Loire van Leonardo da Vinci, met zijn ware naam Leonardo di Ser Piero. Deze beroemde ingezetene van Firenze was zowel schilder als architect, uitvinder, schrijver, filosoof, natuurkundige, anatomist, beeldhouwer en zelfs componist. Tot vandaag geldt hij als een Europees genie en voorbeeld van de homo universalis in de Renaissance. Door het boek van Dan Brown De Da Vinci Code (2003, film 2006) kwam Leonardo weer volop in de belangstelling bij een groot publiek. Minder bekend is zijn controversiële relatie met de katholieke leer. Nochtans noteerde zijn biograaf Giorgio Vasari in zijn Le Vite (1550): “Leonardo had zo’n ketters gemoed dat hij tot geen enkele kerk behoorde. Hij geloofde dat het wellicht beter is om filosoof dan om christen te zijn.”
2	mei	1543	Geboorte in Antwerpen van Jan Moretus (Johan Moerentorf), schoonzoon en opvolger van Christoffel Plantijn, en net als deze een wereldvermaarde drukker en uitgever.
2	mei	1598	Vrede van Vervins. Kales, drie jaar voordien door de Spanjaarden veroverd, wordt aan de Fransen teruggegeven.
2	mei	1668	Vrede van Aken die bepaalt dat Dowaai, Orchies, Rijsel, Armentiers en Sint-Winoksbergen door Frankrijk worden geannexeerd.
2	mei	1986	Radioactieve wolken, een gevolg van de ontploffing van de kerncentrale van Tsjernobyl in Oekraïne, bereiken Benelux.
3	mei	1294	Brabants beroemdste hertog, Jan I, sterft tijdens een riddertornooi. Enkele gedichten worden hem toegeschreven, o.m. het mooie meilied Harba Lorifa.
3	mei	1382	In de Slag op het Beverhoutsveld, tussen Beernem en Oostkamp, verslaat Filips van Artevelde de door Frankrijk gesteunde Lodewijk II van Male, graaf van Vlaanderen.
3	mei	1707	Overlijden in Duinkerke (Frans-Vlaanderen) van de schrijver Michiel de Swaen. In zijn sonnet Aan de Heer van Heel drukte hij zijn spijt uit dat hij in een bezet deel van de Nederlanden moest leven.
3	mei	1967	137 jaar na de oprichting van het koninkrijk België wordt de Nederlandse versie van de Belgische grondwet officieel afgekondigd in het Staatsblad.
4	mei	1626	De Nederlandse kolonist Peter Minuit (of Minnewit) waarvan de protestantse ouders uit Doornik afkomstig waren, komt aan in Nieuw-Nederland (Nova Belgica) waarvan hij later de derde gouverneur wordt. Hij vestigt zich op Manhattan Island dat hij later voor 60 gulden (24 dollar) van de Indianen koopt.
5	mei	1934	Herman Wirth, Nederlands-Duitse filoloog en historicus, bekend door zijn werken over de voorgeschiedenis en symboliek van de Indo-Europese volkeren, wordt in een openbaar debat over de echtheid van het Oera Linda Boek, in de aula van de Berlijnse universiteit, in aanwezigheid van duizenden toehoorders, door een viertal germanisten en historici gedesavoueerd. Hij was op 6 mei 1885 in Utrecht geboren.
5	mei	1944	Felix Timmermans voltooit Adriaan Brouwer, zijn laatste boek.
6	mei	2002	In Hilversum, wordt de Nederlandse politicus Pim Fortuyn vermoord door Volkert van der Graaf, een dierenrechten- milieuactivist.
7	mei	1253	Willem van Rubroek trekt, achttien jaar voor Marco Polo, Midden-Azië binnen voor een reis van meer dan 23.000 km. Hij zal tijdens deze tocht de Groot Khan ontmoeten. Zijn beroemd reisverhaal is een middeleeuws meesterwerk dat ons inwijdt in vreemde, nu vergane Aziatische culturen. In  zijn geboortedorp Rubroek kan men een klein maar interessant museum bezoeken over het leven en de reizen van broeder Willem.
7	mei	1879	Overlijden in Elsene van de Franstalige, vrijzinnige en Heel-Nederlands gezinde schrijver Charles de Coster. Hij sympathiseerde openlijk met de opkomende Vlaamse beweging: “Songeons que ces Flamands que l’on craint(…) sont la source vive de notre nationalité, l’antique élément germanique, digue puissante contre l’envahissement des tendances françaises.” Zijn hoofdwerk, La légende et les Aventures héroïques joyeuses et glorieuses d’Ulenspiegel et de Lamme Goedzak au pays de Flandres et ailleurs (1867), werd wereldwijd bekend en vertaald in alle Europese talen. In eigen land werd het door de Franstaligen afgewezen wegens te Heel-Nederlands en door de Vlamingen wegens te antiklerikaal.
7	mei	1882	Geboorte in Antwerpen van de schrijver Willem Elsschot, met zijn ware naam Alfons de Ridder. In zijn gedicht Borms schreef hij: Gij dacht, o lijdzaam volk, dat ’t gruwelijk getij Der oude tyrannie voor immer was voorbij. Weet nu dan dat uw stem door niemand wordt aanhoord, Zoolang gij stamelend bidt of bedelt bij de poort.
8	mei	1360	Verdrag van Brétigny waarbij Kales, Gizene en het Ponteland aan de Engelsen worden afgestaan. Deze gebiedsafstand werd op 24 oktober 1360 bekrachtigd door de Vrede van Kales.
8	mei	1561	Overlijden in Constantinopel van de Kortrijkse arts, botanicus en humanist Willem Quackelbeen (1527-1561). In 1554 vergezelde hij Ogier van Busbeke als lijfarts naar Turkije. Quackelbeen legde zich voornamelijk toe op de studie van de flora van de landen die hij bereisde. Een jaar later reisde hij  terug met Busbeke naar Constantinopel waar hij aan de pest overleed.
8	mei	1912	In Hazebroek wordt  een van de oudste molens uit de streek, Schackmeulen genaamd, afgebouwd. Deze molen was in de Schackmeulestraete gelegen, niet zo ver van het kerkhof van Sint-Elooi. Een balk van deze molen is bewaard in het museum van Hazebroek. Daarop staat vermeld: Als Gog my Schack Meule wil bewaeren van donder, storm, winde. Ziet hier nae honderd jaeren, ye zal my nog vinden. Vernieuwt in het jaer 1548. Ivo Desiderius
9	mei	1572	De Spaanse opperkrijgsbouwmeester en twee andere Spaanse edellieden worden te Vlissingen door de watergeuzen opgehangen.
9	mei	1860	Geboorte van de Schotse schrijver Sir James Matthew Barrie, auteur van o.m. Peter Pan.
10	mei	1940	In de vroege morgen worden het fort van Eben-Emael, in de provincie Luik, vlakbij Maastricht, alsook drie nabijgelegen bruggen over het Albertkanaal, aangevallen door een speciaal daarvoor opgeleide Duitse eenheid: de Sturmabteilung Koch. Op het dak van het fort landen tien zweefvliegtuigen met samen tachtig soldaten aan boord. Het fort, nochtans verdedigd door duizend man, wordt in amper twintig minuten met toepassingen van holle ladingen, een krachtig explosief, onbruikbaar gemaakt. Een dag later geven de verdedigers van het fort, dat als “onneembaar” en zelfs “het sterkste fort ter wereld” geboekstaafd stond, zich roemloos over.
10	mei	1979	Overlijden van de Vlaamse schrijver Louis-Paul Boon, auteur van o. m. De Kapellekensbaan, en Zomer te Ter-Muren, volgens Bert Decorte “de bijbel van de anarchist”.
11	mei		Regen op Sint-Walburgisnacht Heeft steeds een kelder volgebracht.
11	mei	1772	De leider van de Bokkenrijders, Heirich Joseph Kirchhoffs, chirurgijn van beroep, wordt voor zijn misdaden aan de galg opgehangen op de Beckenberg in Herzogenrath.
11	mei	1846	Minister van buitenlandse zaken Guizot uit volgende bedreigingen tegen België in de Franse Kamer van volksvertegenwoordigers : “S’il arrivait qu’il se fit des efforts persévérants, assidus, avec une perspective de succès pour attirer plus intimement la Belgique dans l’orbite de l’Allemagne, pour la rendre germanique au lieu de la laisser indépendante et neutre; si cela arrivait, nous savons ce qu’il y aurait à faire. Nous saurions nous y opposer, nous n’y manquerions pas, et nous ne l’avons jamais laissé ignorer à la Belgique … Nous saurions y opposer des obstacles efficaces.”
12	mei	1311	In Pavia (Italië) overlijden van Gwijde van Namen aan de gevolgen van pest. Hij was de tweede zoon van graaf Gwijde van Dampierre en speelde een voorname rol in de zege van het Vlaamse leger tijdens de Guldensporenslag.
12	mei	1619	Johan van Oldenbarnevelt, landsadvocaat en raadspensionaris van de Staten Generaal tijdens de Tachtigjarige Oorlog, wordt ter dood veroordeeld en een dag later, op 13 mei, op het Binnenhof in Den Haag onthoofd op 71-jarige leeftijd. Van op het schavot spreekt hij de beroemde woorden: “Gelooft niet dat ik een landverrader ben, ik heb oprecht en vroom gehandeld, als een goede patriot, en zo zal ik sterven”.
12	mei	1857	Geboorte in Castillonès van de Franse hoge ambtenaar en vriend van Vlaanderen, Georges Blachon, auteur van het boek “Pourquoi j’aime la Flandre“, door Stijn Streuvels vertaald onder de titel “Waarom ik Vlaanderen liefheb“.
12	mei	1897	Vondst van een veenlijk, het meisje van Yde, genaamd naar de plaats in Noord-Drenthe waar het in een turflaag werd aangetroffen. Deze “oudste mens van Nederland” leefde tussen 54 voor- en 128 na onze jaartelling. Ze werd gewurgd bij wijze van terechtstelling of godenoffer.
12	mei	1907	Overlijden van de Franse essayist en schrijver Joris Karl Huysmans. Hij stamde uit een Noord-Brabantse familie waarmee hij levenslang contacten onderhield. Hij noemde zichzelf steeds met zijn Nederlandse voornamen, al stond hij bij de Burgerlijke stand opgetekend als Georges Charles.
12	mei	1910	Goedkeuring van de wet op de vernederlandsing van het middelbaar onderwijs.
13	mei	1469	Na 49 jaar Franse overheersing wordt Rijsel terug bij het graafschap Vlaanderen gevoegd. Deze terugkeer wordt door de bevolking enthousiast onthaald.
13	mei	1619	Jan Pieterszoon Coen, gouverneur-generaal van Oost-Indië, begint met de bouw van het kasteel Batavia, op de plaats waar de javaanse nederzetting Jakarta heeft gelegen..
13	mei	1935	Leopold III huldigt het Albertkanaal in.
14	mei	1906	In Leuven valt 200 mm neerslag in drie minuten. Een record sinds het ontstaan van de weerwaarnemingen.
14	mei	1940	In slechts tien minuten wordt Rotterdam platgebombardeerd door de Duitse Luftwaffe. Overgave van Nederland.
14	mei	1940	Overlijden in Bergen (Noord-Holland) van de Nederlandse auteur en literatuurcriticus Charles Edgar du Perron (als schrijver: E. du Perron). Hij richtte samen met Menno ter Braak en Maurice Roelants het blad Forum op (1932), het belangrijkste literaire tijdschrift in de Nederlanden tussen de twee wereldoorlogen. Zijn hoofdwerk Het Land van Herkomst (1935) geldt nog steeds als een van de beste Nederlandse romans ooit en is een genadeloze kritiek op de kleinburgerlijke, hypocriete moraal van zijn land- en tijdgenoten. Hij overleed aan een hartaanval, vrijwel tezelfdertijd als zijn vriend Ter Braak, kort nadat op de radio de overgave van Nederland voor de Duitse inval was omgeroepen. De non-conformist Du Perron, op Java geboren en in vele landen van Europa thuis, behoorde met Hendrik Marsman en Menno ter Braak tot de literaire periferie van de conservatieve revolutie.
14	mei	1940	Overlijden in Den Haag van de Nederlandse prozaschrijver Menno ter Braak. Bekend als polemist viel Ter Braak in 1930 op met zijn werk Het Carnaval der Burgers, de meest onverbiddelijke afrekening met de bourgeoismentaliteit die ooit in Nederland werd gepubliceerd. Als zijn oom, de bekende historicus Johan Huizinga, hem doet opmerken dat precies op die burgerlijkheid de eenheid van de Nederlandse natie is gebaseerd, antwoordt Ter Braak hem in drie woorden: “Zeer juist – merde“. Even goddeloos als aristocratisch ingesteld, publiceert hij in 1937 zijn Van oude en nieuwe christenen waarin hij afrekent met het christendom, het communisme en het nazisme, volgens hem drie plebejische ideologieën, ingegeven door rancune en egalitarisme. In 1936 sticht hij met andere schrijvers en professoren het Comité van Waakzaamheid van Intellectuelen dat waarschuwt tegen het oprukkende nazisme. Vier dagen na de Duitse invasie in Nederland pleegt hij zelfmoord.
15	mei	1434	Overlijden in Antwerpen van Pieter Appelmans, samen met zijn vader Jan Appelmans, architect van de Antwerpse kathedraal. Met Evert Spoorwater stonden zij aan de wieg van de Brabantse gotiek, die door andere families van architecten (Keldermans, de Waghemakere) werd uitgedragen langs heel de Noord- en Oostzeekust, tot in Dantzig.
15	mei	1622	Overlijden in Amsterdam van Petrus Plancius (Pieter Platevoet), calvinistisch predikant en theoloog, geograaf, zeevaartkundige en ontwerper van zeekaarten en globes. Zijn meest bekende wereldkaart werd in 1590 uitgegeven draagt als naam : Orbis Terrarum Typus De Integro Multis In Locis Emendatus. Hij publiceerde ook kaarten van overzeese gebieden en was de medepromotor van de Nederlandse zeevaarten naar Oost-Indië. Plancius was in 1552 in West-Vlaamse Dranouter, in het Belle Ambacht, geboren. Zijn geboortedorp eert hem met een monument en een straatnaam. Hij is een van de velen die naar het Noorden vluchtten voor de Spaanse inquisitie.
15	mei	1648	Vrede van Münster die een einde maakt aan de Tachtigjarige Oorlog tussen de Nederlanden en Spanje en aan de Dertigjarige Oorlog tussen verschillende landen van Europa.
16	mei	1795	De Bataafse Republiek, het jakobijnse regime in Nederland, staat Venlo, Maastricht en Zeeuws-Vlaanderen aan Frankrijk af.
16	mei	1967	De zanger Jacques Brel geeft zijn laatste concert in Robeke (Frans-Vlaanderen).
17	mei	1793	Afkondiging in Brussel van een ordonnantie van de Oostenrijkse keizer, in het Nederlands gesteld, de Verklaering van den Keyser ende Koning gedraegende algemeyne Amnistie voor Brabant, van alle crimen, delicten ende wanorders betrekkelyk tot den Opstand van 1789 ende 1790.
17	mei	1846	Adolphe Sax vraagt een octrooi aan voor een nieuw instrument, de saxofoon.
17	mei	1961	Overlijden van de Vlaamse politicus Frans van Cauwelaert.
18	mei	1302	Brugse Metten. De Bruggelingen, onder leiding van Jan Breydel en Pieter de Coninck, komen in opstand tegen de dwingelandij van de Franse gouverneur Jacques de Châtillon die met een Frans garnizoen hun stad bezet. Om de Fransgezinde leliaards te onderscheiden van de Vlaamse liebaards of klauwaards doodt men iedere verdachte persoon die niet scilt ende vrient kan uitspreken.
19	mei	1478	De Fransen trekken voor de zoveelste keer over de Leie. Verschillende Franse soldaten worden door de moedige bevolking doodgeslagen.
19	mei	1643	De Franse prins van Condé verplettert de Spanjaarden in Rocroi. Einde van de Spaans-Habsburgse overmacht op het Europese continent.
20	mei	1907	In Mechelen, geboorte van de Vlaamse componist Gaston Feremans.  Hij componeerde onder meer “Heer, laat het Prinsenvolk der oude Nederlanden” in het kamp van Lokeren, op tekst van Remi Piryns.  Gaston Feremans overleed in Berchem op 11 februari 1964.
20	mei	1911	Geboorte van de Nederlandse schrijfster van kinderboeken en leuke kinderversjes Annie M.G. Schmidt.
20	mei	1915	Start van de zogenaamde “Mission Dhuicque“. Architect Eugène Dhuicque wordt belast met een bijzondere opdracht in de frontstreek tussen Nieuwpoort en Poperinge. Gedurende meer dan drie jaar zal Dhuicque met zijn medewerkers waardevolle kunstvoorwerpen en archieven in veiligheid brengen, meubilair demonteren en beschermen, afgietsels nemen, alsook metingen en tekeningen maken van allerlei waardevolle gebouwen en monumenten tussen het puin van dorpen en steden. Het resultaat is een uniek archief van brieven, nota’s en schetsen alsook 863 foto’s en 171 plannen die later zullen worden gebruikt voor de heropbouw in de streek.
20	mei	1940	Joris van Severen, leider van het Verdinaso, wordt samen met zijn vriend Jan Ryckoort, in Abbeville op laffe wijze vermoord door Franse soldaten. Zij waren door het toenmalige Belgische regime gevangen genomen en zonder enige vorm van proces aan de Franse veiligheidsdiensten uitgeleverd. Een straat in Abbeville draagt nog steeds de naam van zijn moordenaar.
20	mei	1978	De Belgische para’s ontzetten landgenoten in Kolwezi.
21	mei	1572	De Watergeuzen veroveren Enkhuizen op de Spanjaarden.
21	mei	1647	Overlijden te Den Haag van Pieter Corneliszoon Hooft, een van Nederlands grootste historici en letterkundigen. Hooft wordt aangezien als een van de grondleggers van de literaire cultuur in het Nederlandse taalgebied, in de geest van de Renaissance. Hij verzamelde rond zich het kruim van de Nederlandse auteurs uit de eerste helft van de 17de eeuw, Vondel, Huygens, Cats, Bredero en vele anderen. P.C.Hooft, die een gematigde orangist was, legde met zijn onafgewerkt gebleven Neederlandse Histoorien, de basis voor een Heel-Nederlandse geschiedschrijving.
21	mei	1855	Geboorte van de dichter Emile Verhaeren in Sint-Amands aan de Schelde.
22	mei	1967	In Brussel brandt het warenhuis Innovation volledig uit. Het officiële aantal slachtoffers bedraagt 323 doden en 150 gewonden maar volgens getuigen waren er nog veel meer mensenlevens te betreuren.
23	mei	1568	Slag bij Heiligerlee (nabij Winschoten, in de provincie Groningen), begin van de Tachtigjarige Oorlog. Eerste overwinning van de Nederlandse opstandelingen, onder de leiding van prins Lodewijk van Nassau, op de Spanjaarden. De jongste broer van Lodewijk, Adolf van Nassau, sneuvelt op 27-jarige leeftijd. Een Graaf Adolfpark en een Graaf Adolfmonument herinneren aan hem tot op dag van vandaag.
23	mei	1572	Prins Lodewijk van Nassau verovert Valencijn (Frans-Vlaanderen) op de Spanjaarden en een dag later Bergen-op-Zoom.
23	mei	1920	Geboorte in Sint-Andries van de taalkundige en Frans-Vlaanderenkenner Cyriel Moeyaert.
24	mei	1598	In Leiden wordt de Ieperling Pieter Panne aangehouden wegens poging tot moord op persoon van Prins Maurits. Hij wordt ter dood veroordeeld  en een maand later geëxecuteerd. Volgens de tekst van het vonnis wordt deze moordpoging bevolen “door beleyt ende aensporingen van de hoofden van de Jesuytsche secte binnen Douay”.  ‘Douay’ staat voor de stad Dowaai in Frans-Vlaanderen.
24	mei	1936	Parlementsverkiezingen in België: Léon Degrelle en zijn Rexpartij veroveren 21 zetels en winnen deze verkiezingen.
24	mei	1989	Overlijden van de dichter Herwig Hensen, auteursnaam van Flor Mielants jr.
25	mei	1521	Keizer Karel vaardigt het Edict van Worms uit dat Maarten Luther vogelvrij verklaart.
25	mei	1940	Begin van de slag om Duinkerke (Frans-Vlaanderen).
25	mei	1977	Ondertekening van het Egmontpakt, dat dode letter blijft door het hevige verzet ertegen in Vlaanderen.
26	mei	1603	Zeeslag voor Sluis. De Spaanse vloot, geleid door Spinola, wordt verslagen door de geuzen, aangevoerd door Joost de Moor.
26	mei	1663	Brief van de Franse koning Lodewijk XIV aan de magistraten van Duinkerke: “Nous vous faisons cette lettre pour vous dire que Nôtre intention est que dorénavant toutes les ordonnances, sentences et jugements qui seront par vous rendus, ensemble tous les actes et procédures qui seront faites en conséquence soyent préférées et couchées en langue françoise”.
26	mei	1950	Overlijden in Winnezeele (Frans-Vlaanderen) van Charles de Croocq, leraar en schooldirecteur, regionalistisch historicus, dichter en heemkundige, vertaler van De Vlaamse Leeuw in het Frans.
27	mei	1653	In de buurt van de Sint-Brixiuskerk in Doornik, wordt tijdens graafwerken het graf ontdekt van de Frankische koning Childeric, gestorven in 481, en vader van Clovis.
27	mei	1854	Geboorte in Antwerpen van de Franstalige schrijver Georges Eekhoud, auteur van o.m. Les nouvelles kermesses, Les fusillés de Malines, Le cycle patibulaire.
27	mei	1922	Overlijden van Ernest Solvay, scheikundige, ondernemer en filantroop.
28	mei	1371	Geboorte van Jan zonder Vrees, hertog van Bourgondië.
28	mei	1853	Geboorte in Stockholm van de Zweedse schilder Carl Larsson.
28	mei	1868	Geboorte in Antwerpen van Lieven Gevaert, industrieel, stichter van de Gevaert-bedrijven in Mortsel, en eerste voorzitter van het Vlaams Economisch Verbond. Hij is de vaandeldrager van de nieuwe industriële heropleving in Vlaanderen.
28	mei	1932	In het noorden van Nederland wordt om 13u. met veel feestgedruis de afsluitdijk gesloten. De Zuiderzee heet vanaf dan IJsselmeer.
28	mei	1968	Overlijden in Waten (Frans-Vlaanderen) van de Vlaamse voorman Jean-Marie Gantois.
29	mei	1418	Jan zonder Vrees, hertog van Bourgondië en graaf van Vlaanderen, neemt voor de tweede maal stormenderhand Parijs in. Tijdens het vredesoverleg dat volgt laat de Franse dauphin hem vermoorden.
29	mei	1905	De eerste schepen leggen aan in Zeebrugge, de nieuwe zeehaven van Brugge.
30	mei	1591	Prins Maurits van Nassau verovert de Gelderse hoofdstad Zutphen op de Spanjaarden. Weldra volgen Deventer, Delfzijl, Hulst, Nijmegen, Steenwijk en Coevorden.
30	mei	1695	Fénelon, aartsbisschop van Kamerijk schrijft aan Lodewijk XIV zijn “Remontrances”, waarin hij de koning zijn oorlogen en gebiedsveroveringen in de Nederlanden verwijt.
30	mei	1840	Vlaams Petionnement. Volksvertegenwoordiger Lejeune verklaart: “La réaction qui a eu lieu depuis la révolution contre la langue flamande a été excessive, on a été beaucoup trop loin … Il n’y a pas de tyrannie plus grande, plus forte que d’imposer à un peuple une langue qu’il ne comprend pas.“
31	mei	1902	Engeland legt de Boeren in Zuid-Afrika de “Vrede van Vereeniging” op, na een hardnekkige oorlog waarin de Britten de burgerbevolking terroriseren door systematisch boerderijen plat te branden en vrouwen, kinderen en bejaarden op te sluiten in concentratiekampen – een Britse uitvinding. Meer dan 30.000 gevangenen creperen er. De Zuid-Afrikaanse republieken Transvaal en Oranje Vrijstaat verliezen hun onafhankelijkheid. President Paul Kruger gaat in ballingschap naar Zwitserland, waar hij weldra sterft.
31	mei	1960	Overlijden in Antwerpen van Willem Elsschot. De volgende dag sterft zijn echtgenote. Postuum wordt Elsschot de “Staatsprijs ter bekroning van een schrijversloopbaan” toegekend.

01.05.2017

Lode Hoex (1928-2017)

Op 6 maart jl. overleed in de Frans-Vlaamse hoofdstad Rijsel Lode Hoex. Zijn naam zegt de huidige generatie wellicht niet zo veel.

Nochtans was Lode in de jaren ’50 en ’60 van de vorige eeuw de rechterhand van de Frans-Vlaamse voorman Jean-Marie Gantois. Zijn naam vindt men terug in de nummers van het Frans-Vlaamse tijdschrift Notre Flandre (1952-1968). Samen met Jan Klaas, Lucien Demey e.a. behoorde Lode tot een vaste kern van Vlaamse activisten. Lode kwam zelden op de voorgrond maar in werkelijkheid fungeerde hij als mannetje-doet-alles en secretaris van de redactie.

Lode Hoex werd geboren op 16 mei 1928. Zijn ouders waren van Antwerpse (Deurne?) komaf. Zijn familie zou zich in 1860-1870 in Rijsel hebben gevestigd maar bewaarde contacten met Antwerpen bewaard. Zo is Lode in het Antwerpse naar school geweest, hij kon vlot Nederlands spreken en schrijven.

Na de dood van Gantois (1968) verdween Lode Hoex op de achtergrond. Al volgde hij de Vlaamse zaak op de voet en steunde hij financieel allerlei projecten en activiteiten. Van beroep was Lode Hoex een bekwame boekhouder werkzaam in enkele grote bedrijven in het Rijselse.

Ik leerde Lode Hoex kennen via een andere Frans-Vlaamse activist, Jacques van Belle (1925-1997). Beiden ontmoetten elkaar in de omgeving van het VVF en de jongerenvereniging De Zuid-Vlaamse Jeugd. Ze werden vrienden voor het leven. Ik bewaar dankbare herinneringen aan deze discrete, soms mysterieuze man, laatste getuige van een verdwenen generatie Frans-Vlaamse activisten in de jaren ’50 en ’60 van vorige eeuw.

13.04.2017

Een geschiedenis van Oekraïne

‘Er zijn vele tekenen, die erop wijzen, dat de twintigste eeuw getuige zal zijn van een terugkeer van Oekrajina tot de rang van een Europese staat.’ G. Ratalovic in het Engels tijdschrift The Commentator (1913). Geciteerd door Dr. Gustaaf Schamelhout  in zijn driedelig werk De volkeren van Europa en de strijd der nationaliteiten*.

Zoals de meeste Vlamingen weet ik te weinig over Oekraïne. Om de evolutie van dit land te volgen beschikken wij  over onze politiek-correcte media als voorname bron (van ergernis). De politieke soap die dit land ons serveert, en daaraan gekoppeld, de Westerse Nato-retoriek en de Euro-Aziatische ambities van de zgn. Russische ‘vijand’  maken het bepaald niet makkelijk om zich een juist beeld te vormen van de gevaarlijke, permanente conflictsituatie aan onze Europese grenzen.

Geschiedenis van Oekraïne van onze goede vrienden Luc en Tina Pauwels komt dus op tijd. Luc als historicus en cultuuranalist met een uitzonderlijke pen, en Tina als pedagoog en polyglot, thuis in de Russische taal.

Geschiedenis van Oekraïne verscheen eerst in het Frans bij de dynamische Bretoense uitgeverij Yoran Embanner. Goed nieuws is dat het nu ook in het Nederlands beschikbaar is.*

Het boek is pedagogisch opgevat en dat is m.i. een grote kwaliteit. Het komt de basisinformatie en toegankelijkheid ten goede. Over de Franse editie las ik in een recensie dat dit precies een tekortkoming zou zijn  en verder, dat het boek soms té anekdotisch is. Niet de tekst maar  het concept van de reeks waarin het boek in het Frans verscheen leent zich wellicht  tot deze opmerkingen. De Nederlandse editie  daarentegen is helemaal anders opgevat. En voor de duidelijkheid:  ik houd van veel details en nog meer van anekdotes.

Aardrijkskunde en geopolitiek

De auteurs doen er goed aan eerst Oekraïne uitvoerig geostrategisch te situeren. Ykpaïka, de oorspronkelijke naam voor Oekraïne, betekent letterlijk ‘gebied aan de rand’. Maar Luc en Tina Pauwels voegen er wel onmiddellijk aan toe: ‘Verre van een “grensgeval” is Oekraïne een toekomstland met het potentieel om toonaangevend te worden in Europa’.

Oekraïne grenst in het oosten, noordoosten en zuidwesten aan Rusland;  in het westen en zuidwesten aan Polen, Slowakije, Hongarije en Roemenië; in het zuiden aan Moldavië; en in het noorden aan Wit-Rusland, aan de Zwarte Zee en de zee van Azov.

In mijn ‘Franse’ tijd op de middelbare school stond in mijn boek ‘aardrijkskunde’ Oekraïne vermeld als de graanschuur van ‘de Sovjetunie’. Hieraan diende toegevoegd ‘en van Europa’.

Met zijn 576 604 km2, zijn 2782 kilometer kust en zijn 43 miljoen inwoners, is het na Rusland het grootste land van Europa, maar dan wel volledig op Europees grondgebied. De auteurs stellen dat het grondgebied van Oekraïne groter is dan dat van Duitsland  of Frankrijk. En het telt méér inwoners dan Spanje en Portugal samen.

De stelling van Luc en Tina Pauwels inzake de betwiste gebieden is zeer duidelijk: de Krim behoort eigenlijk niet tot het Oekraïense grondgebied. Ze voegen eraan toe: ‘wij hebben goede redenen om aan te nemen dat de afscheiding van maart 2014 een definitief karakter zal krijgen’.

De rebellerende Donbass daarentegen, momenteel oorlogsgebied in het oosten van het land, worden op alle kaarten in het boek als Oekraïens territorium ingekleurd.

De mozaïek van talen zegt ook veel over de bewogen geschiedenis van het land: 67 % van de bevolking spreekt Oekraïens, 24 % Russisch. En er zijn nog een tiental andere talen aanwezig op het Oekraïens grondgebied en evenveel minderheden die Hongaars, Pools, Roemeens, Bulgaars, Krim-Tataars, enz. spreken.

Vrijheidlievend Oekraïne

In mijn bibliotheek bezit ik het boek De volkeren van Europa en de strijd der nationaliteiten*,  een driedelig werk van de bekende etnoloog en antropoloog  van de Vlaamse beweging Dr. Gustaaf Schamelhout (1869-1944). Boeiend aan deze uitgave is dat ze de situatie van de Oost-Slavische volkeren schetst een tiental jaren na het begin van de Russische revolutie. Over de Oekraïners schrijft  Dr. Schamelhout in 1930:

‘De vrijheidszin is bij hen meer ontwikkeld. Zij hebben de eeuwenlange dienstbaarheid der Russische boeren niet gekend. Zij zijn nooit vergeten dat ze voor de Russische overheersing vrije boeren of kozakken waren, behalve in West-Oekraïne, waar ze zich voor de Poolse szlachta moesten afsloven.’

Het licht van de geschiedenis

In de tang genomen tussen lastige buren heeft Oekraïne zich in zijn geschiedenis steeds voor het behoud van zijn identiteit moeten weren. 

Deze permanente strijd werd voornamelijk gevoerd tegen Rusland en Polen. Volgens de Russen heet Oekraïne Klein-Rusland en volgens de Polen Oost-Klein-Polen .

Nochtans was Oekraïne in de 9de eeuw de bakermat van de eerste, grote Slavische beschaving en stond er de wieg van de Russische staat. Vandaar wellicht ook de oorsprong van de bemoeienissen van de Russen in Oekraïne.

Rurik, een Vikingedelman wordt vorst van Novgorod. Hij is de stichter van een dynastie die tot in 1240 in Oekraïne regeert. En in Moskou zelfs tot in 1584.

Een bijzonder erudiete vrouw is Anna van Kiev, geboren in 1024 en opgegroeid aan het hof van Kiev. Het is dezelfde Anna die de Franse Henri I trouwt en zo koningin Van Frankrijk wordt. De Oekraïense adel fungeerde in die tijd als een goede partij voor de Europese kronen.

De geschiedenis van Oekraïne is een aaneenschakeling van oorlogen en eeuwenlange bezettingen door  de Hunnen, de Polen, de Litouwers, de Mongolen, de Habsburgers, de Ottomanen, de Duitsers.

De Russen horen ook in deze reeks. Het Oekraïense volk verschilt op ‘zeer markante wijze van het Groot-Russische volk’ aldus de auteurs. Dorpen en huizenbouw zijn makkelijk van elkaar te onderscheiden. Idem voor de vroegere klederdrachten, zeden en gewoonten. Men treft er geen gemengde stijlen. En ook:  Oekraïense en Groot-Russische boerenfamilies trouwen niet met elkaar.

Luc en Tina Pauwels: ‘historisch is de verklaring voor de verschillende geaardheid der twee volkeren eveneens voor de hand liggend. Gedurende eeuwen hadden het Oekraïense en het Russische volk haast geen gemeenschappelijke grens. Nomadische volkeren bezetten uitgestrekte gebieden en het Oekraïense volk moest zich in het noorden en vooral in het westen van het land verschansen. Het Groot-Russische volk vormde zich in het noorden, in de buurt van Moskou.’

Pas in de 17^de, 18^de eeuw migreerden de Oekraïners verder naar het oosten. Ze ontmoetten er de Russen die op hun beurt meer naar het zuiden waren opgeschoven.

Nationalistische helden

Het hoeft geen betoog dat in een land dat voortdurend vecht voor zijn grondgebied en identiteit militaire groepen en leiders opstaan die het verzet gaan leiden. Op deze wijze ontstaat de militaire kaste van  de kozakken waarvan reeds sprake in de 13^de eeuw.

Luc en Tina Pauwels: ‘Tijdens de Poolse overheersing nemen de kozakken een zware culturele taak op zich: ze blijken vurige verdedigers van de Oekraïense identiteit’ .

Twee legendarische figuren van de kozakken zijn hetman Bogdan Chmelnitski  (1595-1657), bekend voor zijn bevrijdingsstrijd tegen de Polen, en hetman Ivan Mazepa (1639-1709) die de honneurs waarnam in de tragische strijd tegen de Russen. Ze zijn de emblematische figuren van de Oekraïense vrijheidsstrijd en hun standbeelden domineren het fiere Kiev.

Het boek stelt ook enkele iconische figuren van het Oekraïens nationalisme voor. Mijn lijst is niet exhaustief:

• Ivan  Franko (1856-1916), schrijver, dichter en journalist, politiek leider in Galicië;
• Tarus Sjevtsjenko (1814-1861),  grootste Oekraïense dichter, humanist en nationalist. Zijn gedicht Zapovit (Testament) doet dienst als een ware ‘tweede nationale hymne’ van Oekraïne;
• Stepan Bandera (1909-1959), de bekendste leider van de OUN, de Organisatie van Oekraïense Nationalisten.  Een controversiële figuur, door zijn collaboratie met – en gevangenneming door – de Duitsers, vandaag door sommigen als een nationale held beschouwd;
• Tarus Borovjets (1908-1989), bijgenaamd Boelba, rivaal van Bandera, leider van het Oekraïens Nationaal Revolutionair Leger (ONRL), en verzetsorganisatie die de  Sovjets bestreed.

De bonbon-aanslag

Nog een bekend Oekraïens activist is Jevgen Konovalets  (1891-1938). Konovalets was een gewezen kolonel van het Oekraïens volksleger en een van de leiders van de Organisatie van Oekraïense Nationalisten. Op doorreis in Nederland werd hij op 23 mei 1938 in Rotterdam vermoord met een bom verborgen  in een doos bonbons. Zijn moordenaar, een zekere Joseph Novack, reisde onder een valse identiteit.  Met zijn echte naam Pavel Soedoplatov, was hij in werkelijkheid een Sovjet geheim agent van de NKVD. Het is dezelfde Sovjetagent die twee jaar later in Mexico de moord op  Leo Trotski in Mexico liet uitvoeren in opdracht van Stalin. Konovalets is  begraven op de Algemene Begraafplaats Crooswijk in Rotterdam.

Het communistisch Nederlands kamerlid Louis de Visser (1878-1945) stelde over de aanslag vragen  in het Nederlands Parlement. Hij noemde  de Oekraïense vrijheidsstrijder Jevgen  Konovalets  een ‘fascistische terrorist’.  De moord zou volgens de Visser een afrekening  onder Oekraïners zijn geweest…

Ykpaïka waarheen?

Luc en Tina Pauwels hebben  over geschiedenis geschreven. Maar ze geven ook hun visie over de toekomst van het land.

Ze stellen: ‘Behoort Oekraïne tot Rusland of tot Europa? Dit is niet de vraag. Oekraïne behoort in de eerste plaats aan zichzelf toe (…) Het is Oekraïne dat moet beslissen over haar lot, niet wij, noch de Russen, noch de Amerikanen(…). Alles is vervat in haar naam, grensland. En in de hoedanigheid van grensland, in het meervoud, kan zij een land van ontmoeting worden, een land van uitwisseling, een land van verzoening’.

*Luc en Tina Pauwels, Geschiedenis van Oekraïne, uitgeverij Aspekt, Soesterberg, 2016.

*Dr. Gustaaf Schamelhout , De volkeren van Europa en de strijd der nationaliteiten, Wereldbibliotheek, Amsterdam, 1930.

05.04.2017

Over de volksnamen van bomen en planten

De zuidelijke Nederlanden bezetten een voorname plaats in de kennis en ontwikkeling  van de plantkunde. Denk maar  aan Clusius (1526-1609),  geboren in Atrecht, maar waarvan de  familie  afkomstig was uit het dal van de Leie . En ook aan de befaamde plantkundige en arts Lobelius (1538-1616), uit Rijsel.

Prachtig geïllustreerde kruidenboeken en flora’s werden toen uitgegeven. Niet alleen het summum van de boekdrukkunst , maar  vooral, de top van de wetenschappelijke kennis van de plant- en de geneeskunde in hun tijd.

Zuid-Vlamingen waren vertrouwd met de kennis en  het kweken van planten, het enten van bomen, en met  de kunst van het tuinieren.

De volksnamen van planten, Frans-Vlaanderen incluis

U raadt het al, ik deel deze passie voor tuinen die ik van mijn vader en mijn grootouders met de paplepel meekreeg. En tevens voor historische uitgaven die over planten handelen, kruidenboeken, enz. Zo kocht  ik onlangs  in een Antwerps antiquariaat een uitgave uit 1896, uitgegeven door Wesmael-Charlier in .. .Namen, en bekroond door het ‘Kruidkundig genootschap van België’. 

De titel van het boek ‘De Vlaamsche volksnamen der planten’ trok mijn aandacht . En misschien nog meer de ondertitel : ‘België, Fransch-Vlaanderen en Zuid-Nederland’, die een Heel- Nederlandse benadering beklemtoont. 

Over de auteur E. Paque weet ik voorlopig niet meer dan dat  hij een jezuïet was. Het boek meldt ook :  ‘professor van  Plantenkunde aan de Faculteit van Wetenschappen te Namen’.  

Het nobele opzet van deze uitgave, alsook van het ‘Kruidkundig genootschap’ ,was  de Nederlandse volkse namen van planten te verzamelen in heel het Nederlandstalig taalgebied.  Frans-Vlaanderen werd toen en terecht nog meegeteld, en dit maakt de uitgave nog aantrekkelijker.

Een groots opzet

Voor de liefhebbers van planten is er heel wat in dit boek te ontdekken. Mijn persoonlijke belangstelling gaat uiteraard naar de volksnamen van planten uit mijn geboortestreek. Vele van deze namen  zijn er vandaag vergeten of niet meer in gebruik.

 Dit woordenboek is ook boeiend  omdat het  de namen van planten vastlegt op het eind van de 19^de eeuw, toen de Frans-Vlamingen nog volop hun moedertaal beheersten en de streek nog eentalig West-Vlaams was. Het  lijkt me  dus de moeite waard deze Frans-Vlaamse benamingen te verzamelen en ter beschikking te stellen.

Het opzet  van dit boek was groots  voor zijn tijd. De schrijver kon blijkbaar steunen op een veertigtal deskundige veldmedewerkers uit alle streken. Voor Frans-Vlaanderen zijn dat  V. de Breyne en H. Opsomer, twee namen waarover ik op dit moment geen informatie beschik. Het gaat wellicht  om twee West-Vlamingen. Ze nemen uitsluitend Frans-Vlaanderen voor hun rekening, want andere personen bemannen het onderzoeksteam voor West-Vlaanderen.

Alle gemeenten waar deze veldwerkers hun gegevens  verzamelden  worden  in het boek vermeld. Voor Frans-Vlaanderen zijn dat Belle, Meteren, Vleteren, Sint-Janskapel en Berten. En ook Westkapel, Bambeke, Herzele, Ledringem , Wilder, Wormhout  en Ekeksbeke .

Vele woorden zijn gewoon  Nederlands, ja dan neen beïnvloed  door de regionale uitspraak. Boeiend zijn de volkse benamingen en  de historische namen van planten die in het hedendaagse Nederlands niet meer voorkomen.

Bij wijze van oefening ben ik met de volksnamen van bomen begonnen. Het is de bedoeling  verder te werken  met een selectie van kruiden, groenten, bloemen, enz.

Deze woordenlijsten lijken  me ook interessant als  aanvulling op het  onvolprezen werk van Cyriel Moeyaert, Woordenboek van het Frans-Vlaams. Voor de liefhebbers :  de tweede druk nog steeds beschikbaar is bij de auteur (voor alle informatie : cyriel.moeyaert@telenet.be).

NAMEN VAN BOMEN

In hoofdletters : Frans-Vlaamse  volksnaam ;  tussen haakjes  de Nederlandse benaming , gevolgd door de Latijnse benaming  en de Franse.

De letters tussen haakjes staan als afkorting voor de Frans-Vlaamse gemeenten waar  de woorden werden genoteerd :

Bambeke, (afgekort BA); Belle (BE) ; Berten (B) ;Ekelsbeke (E); Herzele (H) ; Ledringem (L) ; Meteren (M) ; Sint-Janskapel (SJ) ; Vleteren  (V) ; Westkapel (W)  ; Wilder (WI) ; Wormhout (WO) .

Ik heb me voorgenomen enkel de benamingen die betrekking hebben op Frans-Vlaanderen, letterlijk uit het boek  over te nemen, zonder wijzigingen van  spelling en/of uitspraak. Deze lijst streeft  voorlopig niet naar volledigheid.

A

ABEEL, ABELE, populus alba, peuplier blanc. (BE, BA,BT, M ,SJ, V, W, WI, WO).

ABRIKOOSBOOM, ABRIKOZEBOOM, (abrikozenboom),prunus armeniaca, abricotier, (BE,BT,M,SJ).

AMANDELBOOM,  amygdalus communis, amandier commun, (E, H, L, W, WI, WO).

APPELBOOM, malus communis, pommier commun, (BE,WO).

B/ D

BEUKENBOOM, (gewone beuk), fagus sylvatica, hêtre (WO).

BOLLAARD, (knotwilg), salix alba, saule têtard, (overal in Frans-Vlaanderen).

BOOMNEUTEBOOM, (notelaar), juglans regia, noyer, (WO).

BORBELLE(N)BOOM, BERBELLEBOOM, (var. van hazelaar), corylus avellana, noisetier (WO).

BUSSEBOOM,  (buksboom), buxus sempervirens, buis  (overal in Frans-Vlaanderen).

DRIJVEBOOM, (druivelaar, wijnstok), vitis vinifera, vigne, (BA, H, L, W, WI, WO).

E

EEKE, (eik), quercus robur, chêne pédonculé, (BE, BT, M, SJ, V).

EGGELAREN-TRIJNEN, (gewone haagbeuk) , carpinus betulus, charme commun, (B, E, H, WI, WO).

ELZENHOUT, (zwarte els), alnus glutinosa, aulne glutineux, (BA, H, L, W, WI, WO).

ESCH, ESSCHENBOOM, (gewone es), fraxinus excelsior, frène (WO en omstr.).

ESPENBOOM, (ratelpopulier), populus tremula, peuplier tremble, (BA, E, H, W, WI, WO).

F/ H/ I

FIJGENBOOM, (vijgenboom), figus carica, figuier, (algemeen in Frans-Vlaanderen).

HAGEDOORN (1), HAGE-WITTE-DOORN (2), (eenstijlige meidoorn),  crataegus monogyna, aubépine épineuse  (algemeen in Frans-Vlaanderen (1), en WO en omstr. voor 2).

De vruchten van de Hagedoorn heten DOUNEN, (BE, B, M, SJ, VL).

HAZELNEUTEBOOM, NEUTELAAR, HAZELNOTENBOOM, (hazelaar), corylus avellana, noisetier, (BE, M, SJ,V).

IF-GROENEBOOM, GROENEBOOM, (taxus of venijnboom), taxus baccata, If, (WO en omstr.).

J/ K/ L

JENEVERBOOM,  (gewone jeneverbes), juniperus communis, genévrier commun, (BE, BA, H, WI,WO).

KAFFIEBOOM, (koffieboom), coffea Arabica, caféier d’Arabie, (BE, BT,M, SJ, VL).

KASTANIEBOOM, (witte paardenkastanje), aesculus hippocastanum, marronnier d’Inde commun, (H, WI,WO).

KEIRSEBOOM (1) , KEIZEBOOM (2),  (kersenboom),  cerisier, cerasus, (WO en omstr. voor 1, BE, BT, SJ, VL voor 2).

KLATERBUSHOUT , uitspr. als KLATERBEUSEHOUT , (gewone  vlier, vlierboom, klakboshout, vlienderhout), sambucus nigra,  sureau noir , (BE, BT, M, V).

KORNOLIEBOOM, (gele kornoelje), cornus mas, cornouiller mâle, (BA, H, L, WI, WO).

KRIEKEBOOM, (kriekenboom), cerasus vulgaris, griottier commun, (BE, BT, H,M, SJ, V, WO).

L/ M/ O

LINDE,  (grootbladige linde),  tilia platyphyllos , tilleul, (algemeen  in Frans-Vlaanderen).

MESPELBOOM, (mispelboom),  mespilus germanica, néflier d’Allemagne, (B, E, H, L, W, WI, WO).

OLIJFBOOM, olea europaea, olivier d’Europe, (WO en omstr.).

OLM (1), ALME (2), ulmus campestris, orme champêtre,

(algemeen in Frans-Vlaanderen (1), en (2) :  WO en omstr.).

OREIJELBOOM , (oranjeboom),  citrus aurantium, oranger, (BE, B, M, SJ, V).

P/ S

PACHEBOOM (1), PESCHEBOOM (2) , (perzikboom) , amygdalus persica,  pêcher, (BE, B,M,  SJ (1), en  (2)  : BA, H, L, W, WI, WO).

PEREBOOM, (perenboom),  pyrus communis, poirier commun, (algemeen in Frans-Vlaanderen).

PIJNAPPELBOOM , (grove den), pinus sylvestris, pin syvestre,

(B, E, H, L, W, WI, WO).

PLAANBOOM, (gewone plataan), platanus acerifolia, platane , (B, L,H, W, WI, WO).

POPELIER, (populier), populus, peuplier,(BE, B, M, SJ, V).

POPELIER-CANADA,  (Canadese populier)  populus canadensis, peuplier du canada, (B, H, L, W, WI, WO).

POPELIER -VAN -ITALIÊN, (Italiaanse populier), populus nigra, peuplier d’Italie,  (B, L, W, WI, WO).

PRUIME(N)BOOM (1), PRUIMBOOM (2), PRUMEBEUM (3),(pruimenboom), prunus, prunier, (BE, B  (1), WO en omstr. (2), en (3) : M, SJ, V).

SPARAPPELBOOM, SPARRE, SPARREBOOM,  idem als

Pijnappelboom , zie hierboven,  (BE, B, BT, E, H, L, M, T, V, WI, WO).

V/ W

VLIENDERHOUT, (zwarte vlier, vlierboom) sambucus nigra, sureau noir, (B, H, L, WI, WO).

WIEDAUW , WIEDOUW, WEDDAUW , (katwilg), salix viminalis, saule des vanniers, osier blanc, osier jaune (B, H, L, WI, WO,). De uitspraak ‘weddauw’ is bijzonder aan Frans-Vlaanderen.

WIJNGAARD , (wijnstok),  vitis vinifera, vigne vinifère, (B, H, L, W, WI, WO).

WISSE(N), uitspr.  als  WESSE, idem al WIEDAUW , bindwilg, zie hierboven, (BE, B, M, SJ, V).

10.01.2017

Vinger opsteken?

‘Ex francorum Lux’, het licht komt uit Frankrijk, weet Lieven Boeve nog uit zijn studies Kerklatijn.

En de directeur-generaal van het Katholiek Onderwijs kwam op de proppen met twee illustere onbekende Franse psychologen uit Poitiers om Vlaanderen te poneren dat ‘de vinger opsteken in de klas voortaan sociale ongelijkheid bevordert’.

Welke vinger zullen onze kinderen voortaan opsteken als Lieven de klas binnenkomt?

10.01.2017