Een protestantse kerk in Steenvoorde? Het Bredakasteel (2)

Het Bredakasteel (2)

Mijn artikel een protestantse kerk in Steenvoorde? over het zgn. Bredakasteel,  heeft de nodige stof doen opwaaien. De aandachtige lezer was evenwel niet ontgaan dat ik een vraagteken achter de titel had geplaatst.

Een 19^de eeuws gebouw kan uiteraard onmogelijk een functie in de 16 de eeuw worden toegekend. Zo ver was ik ook wel ! Maar het mysterie rond het gebouw blijft.

Mondelinge overlevering

Het Bredakasteel blijft inderdaad een raadsel. Niet in het minst omdat, volgens de  mondelinge  overlevering, er een verband zou zijn met de protestanten in onze gewesten.

Dit verhaal heb ik van verschillende mensen die elkaar niet kenden. Van mijn grootvader geboren in Terdegem.  En ook van de grootmoeder van een vriend die in de straat woonde waar het Bredakasteel is gevestigd.

Waarom  sommigen zo  denigrerend moeten doen over de mondelinge overlevering is me een raadsel. Het bevragen van mensen, het noteren van bijzondere herinneringen zijn voor verschillende historische disciplines absoluut onmisbaar.

Mondelinge geschiedenis,‘oral history’ is een erkende methode van het vak geschiedenis. Voor Frans-Vlaanderen levert dit  zeer waardevolle gegevens inzake geschiedenis van onze taal, over verdwenen tradities of herinneringen die men in de Franse geschiedenisboeken onmogelijk kan vinden.

Een ‘tempel’?

De taalkundige Cyriel Moeyaert maakte me er terecht op attent dat men in het Nederlands spreekt over een ‘Protestantse kerk’ en niet over een ‘protestantse tempel’. Hierdoor was ik bijna vergeten dat men het  in de mondelinge overlevering had over ‘un temple protestant’ om het Bredakasteel aan te duiden.

Cyriel bevestigt me ook dat het toponiem Breda in Frans-Vlaanderen meer voorkomt. Wellicht kan de oorsprong eenvoudigweg een eigendom van de familienaam van Breda zijn. Er zou ook vroeger een ‘chemin de Breda’  hebben bestaan – ’t zal wel een Nederlandse naam gedragen hebben zeker? – die liep van de  steenmolen in de omgeving die nog steeds draait, naar de gronden waar het Bredakasteel gebouwd is.

Ik zie drie verschillende pistes als hypothese:

• De plaats waar het ‘Bredakasteel’ is neergezet kan  in verband worden gebracht met een plaats (in open lucht) waar protestanten bijeenkwamen. Dit zou dan eeuwen later door de inwoners van Steenvoorde zijn geassocieerd met het gebouw zelf, dat met de nodige verbeelding, aan een tempel doet denken.
• Is het begrip ‘tempel’ hier in verband te brengen met de vrijmetselarij? Vooral het interieur van het Bredakasteel roept vraagtekens op.  De vrijmetselaars van het Noordendepartement zijn, naar het schijnt, geraadpleegd en bevestigen dat er geen historisch spoor bestaat van een vrijmetselaarsloge in Steenvoorde of Terdegem. Zullen wij dit maar voor waarheid nemen?
• Blijft  theoretisch nog de oudst mogelijke ‘tempel’: gronden, eigendom van de … tempeliers. Ook dit heeft niets te maken met het huidig gebouw. Maar wel met de vele gronden die de plaatselijke tempelierorde in  de streek bezat. Voor het grondgebied Terdegem gaat het om de tempeliers van Kaaster, waarvan de commanderij nog steeds bestaat.
  
  Kaaster, dat is dan het dorp van mijn jeugd, en ik herinner me nog vaag uit oude bronnen die ik ooit raadpleegde dat de tempeliers van Kaaster landbouwgronden bezaten in … Terdegem.
  
  En als de plaatselijke historische kring van Steenvoorde weet van ondergrondse gangen die het Bredakasteel verbinden met de plaatselijke steenmolen, dan zijn we helemaal in de ban van volksverhalen rond de tempeliers.

De mondelinge overlevering spreekt misschien nog meer ‘waarheid’ dan oorspronkelijk gedacht : oude grondbezittingen van “de tempel” ; geuzen die in het geheim bijeenkomen aan de rand van Steenvoorde; en een 19 de eeuws  ‘kasteel’ dat lijkt op een vrijmetselaarstempel. Het volksverhaal wordt stilaan een mythe.

Bij wijze van – voorlopige – conclusie, lees hier wat Jean Cocteau over mythen en geschiedenis schreef: 

Ik heb altijd de mythen verkozen boven de geschiedenis, omdat de geschiedenis gemaakt is van waarheden die op den duur onwaarheden worden en de mythen gemaakt zijn van onwaarheden die op den duur waarheden worden.

Wido Bourel

11.05.2016

Een protestantse kerk in Steenvoorde?

Dit jaar herdenken wij de 450^ste  verjaardag van de Beeldenstorm. Vanuit Steenvoorde, nu in Frans-Vlaanderen, verspreidde de Beeldenstorm zich razendsnel over de hele Nederlanden.

 In de Sint-Pieterskerk van Steenvoorde kan je nog een klok zien afkomstig uit het Laurentiusklooster. Met het verbrijzelen van alle beelden en inboedel van dit klooster begon hier de Beeldenstorm. Van het klooster zelf, op enkele kilometers van Steenvoorde gelegen, blijft vandaag geen spoor over. Enkel een toponiem, verfranst in Saint-Laurent, nu een rustplaats langs de autosnelweg Rijsel-Duinkerke, herinnert er nog aan.

Een magere oogst voor een van de meest markante perioden uit onze geschiedenis, zou je denken. Zijn er dan echt geen andere sporen meer?

Het Bredakasteel

Aan de grens van Steenvoorde, in de Ekestraat, staat een merkwaardig gebouw, het zgn. Bredakasteel. Eigenlijk staat het op het grondgebied van het fraai  Vlaams dorpje Terdegem. Het gebouw valt op door haar strakke, merkwaardige architectuur. De voorgevel  is symmetrisch opgebouwd met midden travee onder een driehoekig fronton. Rondbogige deur en  ramen versieren de gevel. Het vreemd aandoend gebouw is neergezet als een baken op een kruispunt. Aan kruispuntzijde zie je een halfronde apsis waarvan de functie niet meteen duidelijk is. Men zegt dat het huidig gebouw uit het begin van de 19de eeuw dateert. De voorgevel vertoont inderdaad empirestijl-invloeden.

Hoe zag het gebouw er uit  voor de 19^de eeuw? en van waar komt de naam  ‘Bredakasteel’? Voorlopig blijft het een raadsel.

Ik heb het Bredakasteel altijd in vervallen staat geweten. Toen ik in Steenvoorde Nederlands studeerde (1971-1972) was het nog een café met een bolletra in open lucht. Je hoorde de bolders van ver jo, ’t es jo!,  roepen als de platte bol pal op het doel neerviel. De volkse sfeer van het gebeuren werd door tekenaar Steven Wilsens treffend getekend toen hij dertig jaar geleden door  Frans-Vlaanderen trok.

Protestantse kerk?

En weet u wat de ouderen in Steenvoorde vertellen over het Bredakasteel? Wel, ze zeggen dat het in vroegere tijden een … protestantse kerk was.

Mijn ervaring zegt dat de volksmond minder liegt dan veel geschiedenisboeken. En dat de overlevering altijd interessante pistes oplevert!  Wie van mijn lezers weet hier meer over?

Ik las in de media dat er in Frans-Vlaanderen maar weinig sporen van deze periode overbleven. Moet blijken. Wie de streek een beetje kent weet beter. Maar je moet er wel een neus voor hebben en spreken met de mensen. Graven onder de laag  van de contrareformatie is niet genoeg.  Je moet ook de laag van de verfransing weghalen en naar de stem van de mondelinge overlevering luisteren.

Er zijn nog veel schatten te vinden langs Frans-Vlaamse overwoekerde paden.

02.05.2016