Petrus Plancius en Isaac Lemaire 

Op 12 januari 1584 ontvouwt de geniale geograaf Peter Platevoet (1552-1622), beter bekend onder zijn Latijnse naam Petrus Plancius,  bij de admiraliteit zijn plan voor een nieuwe zeeweg naar China, door de Noordelijke IJszee heen.

Hij stelt als eerste een tabel op van de magnetische kompasafwijkingen en bracht de zuidelijke sterrenhemel in kaart. In 1602 werd hij benoemd tot cartograaf van de VOC, de Verenigde Oost-Indische Compagnie.

Plancius was geboren in Dranouter (zie ook het gedenkmonument bij de kerk aldaar) toen nog in het Belle ambacht. Zijn vader was ook burger van Belle geweest. In 1585 was hij voor de inquisitie gevlucht naar Amsterdam.

ISAAC LEMAIRE

in zijn boek “Rond de Kaap, Isaac Lemaire contra de VOC” vertelt auteur Tom Dieusaert over de avonturen van een andere Zuid-Nederlander, Isaac Lemaire, met wortels in Doornik, eerst een pionier, vervolgens een tegenstaander van de VOC, die de doorgang tussen Atlantische en Stille Oceaan via Kaap Hoorn ontdekt. Over Plancius schrijft Dieusaert (blz. 64) het volgende:

“Het is niet duidelijk of Plancius nog in de leer was geweest bij Mercator in Duisburg of dat hij iets in die richting had gestudeerd.” En hij voegt er aan toe: “volgens de Frans-Vlaamse schrijver Wido Bourel is de kans groot dat Plancius in zijn jeugd op de banken zat van de mathematische school van Westouter, een school voor landmeters  waaruit verschillende geografen zouden voortkomen”.

12.01.2025

Michel de Ghelderode ontslagen

Op 12 januari 1945 ontslaat de gemeenteraad van Schaarbeek de auteur Michel de Ghelderode. De reden? Tijdens de oorlog had hij een aantal lezingen op de Franstalige zender Radio Brussel onder de titel ‘Choses et gens de chez nous’. ‘Dingen en mensen van bij ons’ waren blijkbaar toen al gelijk aan staatsgevaarlijke dingen.

Met zijn echte naam Ademar Martens (1898-1962) koos deze Franstalige, maar door en door Vlaamse schrijver voor de auteursnaam Michel de Ghelderode.

Hij scheef een indrukwekkende oeuvre bijeen: meer dan zestig toneelstukken, honderd verhalen, sprookjes en artikels over traditie, folklore en kunst .Hij maakte ook stukken voor het Koninklijk Poppentoneel Toone. Zijn eerste werken werden in Nederlandse vertaling opgevoerd door het Vlaamse Volkstoneel. Tussen 1949 en 1954 kende de Ghelderode ook veel succes in Parijs.

Titels als ‘Masques Ostendais’, ‘Sire Halewyn’, ‘Pantagleize’ verraden dat de Ghelderode zijn inspiratie zocht in het mythisch Vlaanderen en in Brabant. Ik geef jullie nog mijn favoriete boek van van Ghelderode met een titel als een volle zin: ‘Voyage autour de ma Flandre, tel que le fit aux anciens jours Messer Kwiebe-Kwiebus, philosophe des dunes.’

Michel de Ghelderode stierf in de eenzaamheid in Schaarbeek. Niet meer wetende dat hij in dat jaar was voorgedragen voor de Nobelprijs voor Literatuur.

11.01.2025

De invloed van Frankrijk bij het ontstaan van België

Op 11 januari 1831 verklaren de ‘Reunionisten’, dat zijn de voorstanders van de annexatie van België bij Frankrijk  , in het Nationaal Congres in Brussel:

“België kan slecht ontstaan op twee manieren : als het de voorpost van Frankrijk niet wordt, zal het de voorpost van de vijanden van Frankrijk worden.”

Een afgevaardigde uit Bergen (Mons) genaamd de Blargnies verklaarde toen : “ Zo België ophoudt een der sterkten van de Noordermogendheden en van Engeland te zijn, worden wij een aanhangsel van het Franse koninkrijk; (…) en keren we terug tot Gallië en breiden het uit tot aan de Rijn.”

De afgevaardigde uit Verviers, Davignon, voegde er aan toe: “het zijn niet enige inwoners die de vereniging met Frankrijk vragen, het is een bevolking in haar geheel.” En zo ging het nog een tijde verder met pro Franse verklaringen door David, de Baillet, Rogier, Lebeau Gendebien, Barthelemy, Le Hon, de Mérode, enz.

 Deze annexionistische verklaringen vonden uiteraard een geweldige weerklank in Parijs. Ene Maurin riep de Franse kamer toe: “Waarom dan België beletten Frans te worden? België kan niet bestaan zonder Frankrijk. Wat me betreft, ik beken, dat naar mijn oordeel België altijd Frankrijk is.”

In een boekbespreking *op Doorbraak (2020) schrijft Jean Pierrre Rondas: “De stichting van België was niet zomaar een Franse geopolitieke overwinning; ze was in feite de mislukking van iets veel ambitieuzer, namelijk een Franse annexatiepoging. Kortom, de oude flamingantische interpretatie van het ontstaan van België als een Franse constructie was correct.”

10.01.2025

Een antirevolutionaire pastoor

Op 8 januari 1795 sterft Gabriel Witsoet (1720-1795), pastoor van Kaaster, en slachtoffer van de Franse Revolutie in de gevangenis van Dowaai. Hij was de prins van de rederijkerskamer van Kaaster.

Zijn handgeschreven “Algemeyne Bewijsboek” van de parochie Kaaster uit 1768 werd door Cyriel Moeyaert herontdekt, grondig bestudeerd en heruitgegeven.

Dit bewijsboek bevat onder meer het relaas van de belevenissen van onze moedige, antirevolutionaire pastoor. Witsoet schrijft:

 “In eenen ogenblijk was gans het huijs vol gewapende mannen met elk eene brandende keijrse in de hand (…) die mij in alle de schuijl-houken sogten: ook hebben sij niet lange geweest sonder mij te vinden, geschreuw uitgalmende gelijk sij eene wonderheijd ontdekt hadden, ben hun te gemoet gegaen zeggende daer rust mijn herte doorsteekt ofte doorschiet dit, ende mijne bost ontblooten hebbe daerbij gevougt, trekt dit uit mijnen boezen ende verschurt het met uwe handen, want ik geeve geijrne mijn leeven te  pande om ulieden zotte rasernie te stutten” (…)

Een beetje later na dit incident werd Witsoet aangehouden en naar de gevangenis van Dowaai gebracht waar hij overleed.

08.01.2025

De Unie van Atrecht

Op 6 januari 1579 wordt de Unie van Atrecht gesloten. De vertegenwoordigers van de Staten Artesië, Henegouwen (op Doornik en het Doornikse na)  en Dowaai verenigen zich in een verbond op katholieke grondslag dat geneigd is zich met Spanje te verzoenen en zich uiteindelijk ook aan Filips II onderwerpt.

Men kan historisch vaststellen dat de Waalse gewesten, op het Doornikse na, de volle verantwoordelijkheid dragen voor het uiteenvallen van de Nederlanden.

Hiermee wordt de eendracht van de Nederlandse provincies verbroken, zoals vastgelegd in de Pacificatie van Gent. Het antwoord van de andere provincies, die de strijd willen voortzetten, is de Unie van Utrecht (23 januari 1579).

06.01.2025

Over een verdwenen gedenkplaat in Diksmuide

Yoran Embanner is mijn Bretoense uitgever. Yoran werkt momenteel aan de laatste noten van een herziene editie van een van zijn uitgaven. Gisteren stuurde hij me een bericht. Hij wou weten of de gedenkplaat in het Bretoens voor de vele dode Bretoense soldaten van W.O.I in Diksmuide er nog stond. Ik moest hem teleurstellen: ook in Vlaanderen mogen Bretoense gesneuvelden niet in hun eigen taal worden herdacht.

Dit verhaal begint in 2006. In Diksmuide neemt Jan Colaert, toenmalige schepen voor NVA, het initiatief om een gedenkplaat in het Bretoens te voorzien op het plaatselijk monument voor de Franse gesneuvelden. Het waren nl. Bretoense vlootmariniers, die in Diksmuide, onder leiding van admiraal Ronarc’h, bij duizenden hun leven opofferden bij de verdediging van de stad.

Dit initiatief was niet naar de zin van de vereniging ‘Souvenir français’. Deze Franse vereniging, met een West-Vlaamse afdeling maar met een eentalige Franse naam, heeft als doel ‘de herinnering van de gesneuvelde Franse soldaten op Belgisch grondgebied in stand te houden.’ Hierbij hoort het in ere houden van begraafplaatsen en monumenten. Alhoewel: als je vergelijkt met de Commonwealth- en Duitse begraafplaatsen zijn de Franse begraafplaatsen in West-Vlaanderen er het slechtst aan toe als je het mij vraagt.

Ene kolonel Marchand, kennelijk onder impuls of met steun van de Franse ambassade in Brussel, liet toen namens de ‘Souvenir français’ zijn stem horen om de inhuldiging van de Bretoense gedenkplaat in Diksmuide tegen te houden.

Omwille van de Franse druk achter de schermen hadden de stadsdiensten toch juridische informatie ingewonnen. De Fransen hadden geen poot om op te staan: het monument was geen Frans eigendom. De beslissing van de stad Diksmuide was dus volkomen legaal en viel binnen de gemeentelijke bevoegdheden.

Met of zonder Franse instemming werd de gedenkplaat dus geplaatst op het monument voor de gesneuvelden in het park van Diksmuide. Een storm in een glas water eigenlijk want niet meer dan twee regels in het Bretoens : ‘Enor d’ar vretoned marv e Diksmuiden evit at frankiz 16 a viz du 1914.’ Het betekent: ‘Eerbetoon aan de Bretoenen gesneuveld voor de vrijheid in Diksmuide op 16 november 1914.’

Je zal vandaag tevergeefs naar die Bretoense tekst zoeken. Hoe dat komt? Wel, de druk op de stad Diksmuide en op haar toenmalige CD&V burgemeester hield niet op met de plaatsing van de gedenkplaat, integendeel.

De gelegenheid om de gedenkplaat te verwijderen deed zich voor in 2008. Het monument voor de gesneuvelden was toen met graffiti bespoten en de Bretoense gedenkplaat werd verwijderd voor een noodzakelijke reiniging. De gedenkmuur werd vervolgens in zijn oorspronkelijke staat hersteld. Alleen: de Bretoense gedenkplaat werd ‘en stoemelings’ niet teruggeplaatst. Het bleef achter – en bevindt zich wellicht nog steeds- bij de technische dienst van de stad.

Toenmalige burgemeester Lies Laridon, meermaals met dit verdwijntrucje geconfronteerd, verwees laconiek naar het feit dat er ‘blijkbaar geen consensus was voor deze gedenkplaat’. De malcontenten konden zich enkele kilometers verder troosten bij de Bretoense calvarie voor de gesneuvelden in Boezinge. Een Vlaamse gemeente die onder Franse druk plooit en aan autocensuur doet: il faut le faire in het Vlaanderen van de 21ste eeuw.

Mijn Bretoense vriend Yoran vraagt zich af, na de Vlaamse gemeenteverkiezingen, wat nu? Sinds kort is in Diksmuide een nieuwe coalitie aan de macht. En de nieuwe burgemeester van Diksmuide, Koen Coupillie is van NVA signatuur… Mogen onze Bretoense vrienden er nu op rekenen dat deze Bretoense gedenkplaat terug op zijn plaats komt?

06.01.2025