Nogmaals over een middeleeuwse muur

Dank je wel voor de reacties op mijn stuk van gisteren over de blootgelegde muren van een middeleeuws grafelijk domein in Ieper.

Het is een feit dat in een door de bommen platgewalste stad als Ieper weinig origineels is blijven bestaan. Bijna alles wat we hier zien, dateert van na de Eerste Wereldoorlog. Dat een zeldzame, authentieke muurfundering uit de twaalfde eeuw de oorlog heeft doorstaan, wordt in deze verwoeste omgeving als ‘een mirakel’ beschouwd.

Geschiedenis is meer dan een muur, schrijft iemand. Daartegenover staat het citaat van de bekendste Frans-Vlaamse schrijfster Marguerite Yourcenar: “Het is al heel wat als enkele originele stenen worden bewaard.” Ook de plaatselijke publieke opinie, net als Marguerite, voelt instinctief dat geschiedenis tastbaar en zichtbaar moet blijven.

Toch schuilen degenen die namens het volk beleid maken achter ‘onze’ centen, de bescherming van hun eigen projecten, de goodwill van alle partijen, en achter de moeilijkheidsgraad van de zaak. Daarbij wordt de stem van de publieke opinie vaak genegeerd. En dan is er nog de flauwe slag onder de gordel in het ‘ambtenarenwereldje’: het gebrek aan kennis van het dossier.

Gisteren heb ik gedaan wat ik had aangekondigd: ik ben naar Ieper gegaan om een kijkje te nemen. Tijdens mijn wandeling passeerde ik de middeleeuwse hallen, die volop in restauratie zijn (kostprijs?). Tussen de stappende muziekbenden, doedelzakspelers in kilt en achterkleinkinderen van het Commonwealth, vraag je je inderdaad af of Ieper zich alleen rond WOI profileert.

Je zou denken dat, als de muur toch onder de grond verdwijnt, men nog snel een voorlopig pedagogisch circuit zou organiseren. Maar ik vond geen wegwijzers die naar de plek leiden waar je de muur kunt zien; geen bord met informatie over wat er te zien is; geen mogelijkheden om, als er niet wordt gewerkt, dichterbij te komen. Een gids, een historicus of een student geschiedenis zou er ook kunnen staan met een geïmproviseerd standje om wat uitleg te geven. In plaats daarvan is er slechts een slecht gesloten omheining en verder niets.

Ik wilde nog even de Sint-Maartenskathedraal binnenlopen om te mijmeren bij de grafsteen van graaf Robrecht de Bethune, de Leeuw van Vlaanderen, die de Ieperse burcht ongetwijfeld heeft bezocht.

Recht tegenover de kathedraal zag ik een oude, door stellingen ondersteunde façade, die op zich architecturaal weinig betekent. Daarachter schuilt dus de burcht van de Vlaamse graven. Blijkbaar moeten deze façade worden gered en geïncorporeerd in de toekomstige supermarkt. Het redden van nietszeggende façades en verder alles wat waardevol is toedekken, dat lijkt de erfgoedpolitiek van de Vlamingen te zijn.

11.05.2025

Vlaanderens middeleeuws erfgoed verdwijnt weer onder de grond

Ik moet me haast maken om in Ieper een kijkje te nemen bij de funderingen van het middeleeuwse grafelijk domein. Archeologen hebben daar de motte, een stenen muur en de omringende gracht blootgelegd, daterend uit de twaalfde eeuw, en die vormden de verblijfplaats van de graven van Vlaanderen.

Helaas lijkt onze erfgoedminister Ben Weyts hier niet voldoende belang aan te hechten, want de site wordt uiteindelijk niet opengesteld voor het publiek.

Het is schandalig dat Vlaanderen geen geld wil vrijmaken voor het behoud en de educatieve waarde van deze unieke plek. Wat is een investering van 10 miljoen euro niet waard, vooral gezien de enorme educatieve en toeristische potentieel die zo’n site biedt?

Beste burgemeester Katrien Desomer, hoe kan een stad als Ieper, met haar rijke geschiedenis, dit soort kansen voor educatief toerisme aan zich voorbij laten gaan?

Voor wie het nog niet wist: een Vlaamsgezinde partij aan de macht en een NVA-erfgoedminister, bieden geen garanties voor de bescherming van ons schaars Vlaams patrimonium. Politici jongleren met miljarden, maar de fundamentele erfgoedzorg blijft ondergefinancierd.

We betalen ons de pleuris aan belastingen, boetes, transfers, bommen en granaten, maar ons Vlaams erfgoedbeleid dreigt te worden beperkt tot virtuele projecten en woke-spelletjes.

Ieper is binnenkort een supermarkt en appartementen rijker, proficiat. Terwijl de tastbare sporen van ons verleden onder de grond blijven en achter een Vlaamse façade politiek worden verborgen.

10.05.2025

Te Duinkerke ging het toen nog niet verkeerd

360 jaar geleden, in het voorjaar van 1665, schreef de Franse koning Lodewijk XIV in een brief aan de generaal van de Orde van de Kapucijnen dat het beter was Vlaamse paters naar Duinkerke te laten terugkeren. De Franse paters die de koning na de annexatie van de stad naar Duinkerke stuurde, bleken weinig nut te hebben, omdat men in die tijd in Duinkerke nauwelijks Frans sprak. Dit gold ook voor de Vlaamse paters recollecten die na 1662, het jaar van de annexatie, uit Duinkerke waren weggestuurd en vervangen door Franse paters. De Vlaamse paters bleven echter onmisbaar in de Frans-Vlaamse havenstad en mochten vrij snel terugkeren.

In tegenstelling tot wat een plaatselijke historicus als Faulconnier schrijft, was de geestelijkheid, op enkele individuen na, fel tegen Frankrijk gekant. Duinkerke zou pas voor Wereldoorlog I volledig verfranst worden, maar niet in de volkswijken. De Friese taalkundige Johan Winkler getuigt in zijn boek ‘Oud Nederland’ dat hij rond 1885 nog vlot in het Vlaams werd geholpen in het Duinkerks hotel waar hij verbleef. Mijn vader vertelde me ook dat hij, in de jaren ’60 van de vorige eeuw, nog regelmatig Vlaams sprak met ‘Bazennen’, de vissersvrouwen die de vangst verkochten op de Minck. ‘Toen waren de meisjes nog niet in het Frans geleerd,’ zoals in het liedje.

09.05.2025

Het verdrag van Bretigny 

Op 8 mei 1360 wordt het Verdrag van Bretigny^* getekend tussen de Engelsen en de Fransen. In oktober van hetzelfde jaar wordt het in Kales bekrachtigd. Dit verdrag markeert een belangrijke mijlpaal in de eerste fase van de Honderdjarige Oorlog.

Edward III van Engeland doet afstand van zijn aanspraken op de Franse troon en laat de gevangen koning Jan II van Frankrijk vrij. In ruil daarvoor krijgt hij aanzienlijke grondgebieden: Gascogne, Guyenne, Rouergue, Périgord, Limousin en Bigorre in het zuiden. Daarnaast verwerven de Engelsen ook gebieden tegenover Groot-Brittannië die voor ons van belang zijn, zoals Pontenland(Ponthieu), Giezene (Guînes) en Kales.

Er is nog veel te onderzoeken over de Engelse aanwezigheid in wat nu de Franse Nederlanden is, evenals over de etnische, culturele, taalkundige, economische en politieke banden tussen onze Lage Landen en Engeland. Het verhaal van de landen rond de Noordzee verdient nieuwe invalshoeken, los van de Franse visie op het ‘perfide Albion’.

^*Bretigny ligt ten zuiden van Parijs, richting Chartres.

08.05.2025

Lof voor Jan Deloof

Bij zijn 95^ste verjaardag

Elke keer dat ik een boek ontvang, wordt mijn dag beter. Deze week vond ik in de brievenbus ‘De dagen deemsteren weg. Herinneringen en invallen 2016-2024’*, een werk van Jan Deloof. Het is uitgegeven ter gelegenheid van zijn 95e verjaardag, vandaag 7 mei.

Volgens de traditie zouden we Jan vandaag een cadeau geven. Zijn keuze om dat zelf te doen, zegt veel over de schat aan herinneringen die hij met ons wil delen. Jan noemt zichzelf bescheiden: “een nogal bekend schrijver in mijn dorp en omliggende tuinwijken.” In een groter cultuurgebied zou zijn vlotte taal en pen hem een voltijdse schrijver maken. Maar dat comfort kreeg hij niet. Daardoor kon hij vrij zijn gang gaan.

Jan komt uit de stal van Ons Erfdeel, een uniek cultuurbiotoop. De naam Ons Erfdeel verdient mijn respect. Al delen we niet noodzakelijk hetzelfde vaderland, behalve de taal. Maar ik heb er enkele verwante zielen ontmoet, en Jan hoort daar zeker bij. Zijn passie voor kleinere talen en talen in gevaar speelt daarin een grote rol. Jan ontwikkelde een bijzondere liefde voor onder andere het Afrikaans en vooral voor het Bretoens, dat hij vlot beheerst.

Hoogstens een handvol Vlamingen beheerst het Bretoens. Jan behoort tot die groep. Volgens onze Bretoense uitgever Yoran spreekt hij beter Bretons dan vele Bretoenen. Jan is onder andere samensteller van een mini-woordenboek Bretons-Nederlands. Hij publiceerde ook ‘Poortwachters van het Bretoens’, een bloemlezing van Bretoense auteurs, vertaald door hem in het Nederlands.

Ik las dat vlagvertoon niet zijn ding is. Iedereen zingt zoals hij gebekt is. Maar Jan was niet te beroerd om het voorwoord te schrijven bij de Franse vertaling van ‘Le Lion des Flandres’ van Hendrik Conscience. In dat voorwoord vertelt hij over een van zijn voorouders, Guillielmus Derycke (1761-1826). Hij werd geboren als Oostenrijker, later Frans en Nederlands burger. Hij werd nooit als ‘Belg’ gezien. De familiegeschiedenis bekeken door de ogen van een cultuurflamingant, als je het me vraagt. Dat boek werd eveneens in Bretagne uitgegeven door Yoran Embanner.

Deiz ha bloaz laouen: een gelukkige verjaardag gewenst, beste Jan!

07.05.2025